"Performerka" Don DeLillo

To bardzo trudna książka. Traktuje o trudnych sprawach i trudno się ją czyta. Don DeLillo w skondensowanej formie zawarł szereg rozważań dotyczących upływu czasu i jego działania na nasze życie. Zaproponował także nową definicję linearności i jednocześnie ją zakwestionował. Wraz ze swą bohaterką przekroczył granicę świata żywych i umarłych, konfrontując się ze skutkami tego przekroczenia. Zadał w „Performerce” bardzo wiele pytań dotyczących związku upływającego czasu z naszym życiem oraz wyraził wątpliwość, czy możemy przekroczyć wytyczone przez nas samych granice, które gwarantują nam poczucie bezpieczeństwa i pewności. „Jeśli nie istnieje żaden konsekutywny ład oprócz tego, który sami stwarzamy, żeby zapewnić sobie bezpieczeństwo w świecie, to może daje się, powiedzmy, przechodzić z jednego bezimiennego stanu w drugi, tylko że to oczywiście niewykonalne”. Bohaterka książki DeLillo próbuje mierzyć się z czasem, świadomością śmierci bliskiej osoby i usiłuje przełamać bariery czasowe, aby swój lęk i poczucie zagubienia w efekcie ukazać w specyficznym spektaklu, który zagra swoim ciałem. W grze tej przekroczy granice wyrażania samej siebie. Tak jak autor przekracza granice linearnej narracji i ukazuje, co z tego może wyniknąć.

„Performerka” może uśpić czujność, albowiem zaczyna się dość czytelnie i jasno. Lauren Hartke je śniadanie ze swym mężem Reyem i rozmawia z nim. Ta introdukcja buduje jednak duże napięcie, albowiem trudno jest określić wzajemne relacje Lauren i Reya oraz to, do czego zmierza ta scena. Zaraz po niej dowiadujemy się, iż Rey Robles popełnił samobójstwo, a Lauren przybywa do pewnego domu, w którym próbuje zrozumieć zarówno motywy śmierci męża, jak i swoje własne przeżycia, które ta śmierć wywołała. DeLillo szybko wskazuje, że odejście Reya było między innymi przejawem jego autodestrukcji. Wydaje się, iż jest ona bliska także samej Lauren, ale bohaterka niszczy siebie, aby budować; przekracza własne granice pojmowania rzeczywistości, by wiernie ją odwzorować. Robi to wszystko nie tylko dlatego, że śmierć Reya uruchomiła pewne niepokojące mechanizmy w niej samej. Sytuując się gdzieś poza upływem czasu i poza sferą własnych przeżyć, próbuje je zakwestionować. Jej zachowania są formą ucieczki. Jednocześnie Lauren odgrywa niepokojący spektakl, w którym odnajdziemy ludzi, myśli i uczucia, z jakimi kobieta musi się zmierzyć.

Bardzo ciekawa jest także sprawa kwestionowania języka, który ma wyrazić to, co minęło i to, co w związku z utratą się przeżywa. Autor wprowadza do opowieści symboliczną postać Pana Tuttle. Mężczyzna wypowiada się pozornie niezrozumiale; jego słowa nie poddają się ani regułom składni, ani stylistyki. Pan Tuttle wyraża pragnienia, ale trudno jednoznacznie orzec, czy są to pragnienia Reya, którego cieniem wydaje się mężczyzna. Ta postać doskonale odzwierciedla niepokoje Lauren i jest kimś, wobec kogo bohaterka ma ambiwalentne uczucia. Chce się nim zaopiekować, a z drugiej uważa za dziwaka, którego miejsce jest w szpitalu psychiatrycznym. Ostatecznie Pan Tuttle odgrywa tak samo niejednoznaczną rolę w tej powieści jak Lauren i jej przeżywanie samej siebie.

„Performerka” budzi niepokój i wyzwala wiele dość sprzecznych uczuć podczas lektury. Ta opowieść ma w sobie siłę, albowiem nie pozwala ogarnąć się w całości. Tak jak nie ogarniamy czasu oraz naszych najgłębszych pragnień, tak samo nie pojmiemy, co tak naprawdę dzieje się w życiu oraz w duszy Lauren i czy samobójcza śmierć męża nie jest przypadkiem pretekstem do ukazania lęku przed nieodwracalnym. Jest bowiem książka DeLillo świadectwem tego, iż nie można odwrócić biegu zdarzeń. Tak jak nie da się wyrazić słowami własnych lęków i niepewności.

Spektakl, jaki odgrywa przed nami DeLillo, jest nie tylko specyficzną formą wyrażania niepokoju. To siła oddziaływania Lauren, ale przede wszystkim sztuka pisania. Takiego, które stwarza niepowtarzalne przedstawienie. Performance.

Oficyna Literacka Noir sur Blanc, 2009