"Lato polarne" Anne Swärd

Wyobraźmy sobie lato, podczas którego czerwcowy szron otula trawę. Lato nieustającego słońca. Lato gdzieś na północy Szwecji, w oderwanym od cywilizacji domu nad morzem, którego szum codziennie budzi domowników po nocy rozświetlonej promieniami. W takiej to scenerii rozegra się bolesna historia rodzinna, której kolejne tajemnice poznawać będziemy dzięki bohaterom łowiącym w pamięci ważne dla nich zdarzenia i oceniającym zachodzące w obecnym życiu zmiany, które starają się ogarnąć umysłem i nadać im znaczenie poprzez własne myśli i uczucia.

Do domu rodzinnego po paroletniej nieobecności przyjeżdża Krystian. Na progu, mimo dojmującego chłodu, ubrana w bikini i charakterystyczne dla niej drewniaki, czeka na niego Kaj. Przyjazd Krystiana to jednocześnie moment wyjazdu Ingrid, matki i mocno zranionej przez męża żony, która pozostawia Kaj pod opieką Krystiana i wraz z drugim synem Jensem wyjeżdża na Florydę, by spojrzeć na swe życie ze zdrowego dystansu. Ingrid bardzo prosi Krystiana o opiekę nad siostrą, bowiem wrażliwa i zagubiona w sobie Kaj wymaga nieustannej opieki. Dziewczyna nie jest córką Ingrid, ale została przez nią zaakceptowana i wychowana mimo, iż przez lata była przede wszystkim bolesnym wyrzutem sumienia i pamiątką po jednym z romansów Jacka. Kaj potrzebuje wolności i swobody niczym dzikie zwierzę, a sama odbiera wolność zwierzętom (owadom). Jack natomiast już dawno nie odwiedzał domku nad morzem, bo przestał on być jego miejscem i z czasem stawał się dlań męczącym siedliskiem kompleksów, wyrzutów sumienia i emocjonalnego chłodu. Jest w tej rodzinie jeszcze Lisette, żona Jensa i matka jego dwóch córek. Kobieta nieszczęśliwa w związku, wieczna malkontentka, nieprzystająca mentalnie ani do Jensa ani do żadnego innego członka jego rodziny. Kobieta, która uwiedzie Krystiana, wywoła zawiść Kaj, gniew powracającego męża i pośrednio doprowadzi do zdarzeń tragicznego finału.

Powieść Anne Swärd opowiada historię bliskich sobie ludzi, którzy ustawicznie naznaczają się piętnem cierpień i ran. Każdy członek rodziny niesie w sercu ból i smutek, każdy przeżywa na swój sposób ciągle żywą traumatyczną przeszłość, jaka nieustannie kładzie się cieniem na ich obecne poczynania. Bo świat przedstawiony tej książki rozpościera się na dwóch płaszczyznach: przeszłości, bez poznania której nie jesteśmy w stanie zrozumieć motywów postępowania bohaterów i teraźniejszości, w jakiej rodzina nieudolnie próbuje nadal być całością, choć od zawsze rozbijała ją na atomy nieumiejętność okazywania uczuć. Obie przestawione z podziwu godną psychologiczną wnikliwością autorki.

Siłą „Lata polarnego” jest sugestywna polifoniczność narracji. Niejako słuchamy opowieści Jacka, Ingrid, Krystiana, Kaj, Jensa i Lisette; odkrywamy w nich wzajemne zależności, nieustające próby przekraczania granic swej własnej jaźni, balansowania na granicy przeżywanego bólu i doświadczanej pustki. I choć wydaje się, że żaden z bohaterów nie potrafi zbliżyć się do drugiej osoby i dać jej cząstki siebie, to jednak w finale opowieści miłość i przywiązanie pokażą swą siłę i wartość. Bo wszyscy ci ludzie się kochają, ale ta miłość jest kaleka i wyrządza im w życiu samą krzywdę, nie rekompensując jej choćby odrobiną radości.

Myślę, że autorka w ukazaniu okrucieństwa relacji międzyludzkich przy zachowaniu pełnego humanitarnego spojrzenia na kreowanych przez siebie bohaterów jest godną szwedzką naśladowczynią Ingmara Bergmana. I to, co Bergman niejednokrotnie wspaniale portretował w swych filmach, Swärd sugestywnie opisuje. Dwa szwedzkie talenty narracyjne, które przekonująco wyrażają prawdę o człowieku… Jestem przekonany, że na kanwie „Lata polarnego” zostanie kiedyś nakręcony film, który poruszy tak silnie, jak silnie do tej pory słyszę szum morza będącego niemym świadkiem opisanych przez pisarkę zdarzeń.