"Drwal" Michał Witkowski

Jeżyłem się na tego nowego Witkowskiego w czarnej okładce, obchodziłem go z daleka, czekałem na dobry moment ku lekturze i… zorientowałem się w międzyczasie, że już o „Drwalu” napisano w mediach praktycznie wszystko, więc wyjdzie ze mnie jakiś epigon polskiej krytyki, który tylko powtarzać potrafi. Co prawda wydaniu nowej powieści jednego z ciekawszych polskich autorów nie towarzyszyła tym razem akcja promocyjna rozsyłania bloggerom jego książek i w efekcie zalania sieci omówieniami (jak to było w przypadku „Margot”, kiedy to – by się wyróżnić – pacnąłem moich kilka słów w portalu G-Punkt), niemniej jednak dotychczas „Drwal” doczekał się wielu wnikliwych omówień. A ja jestem w rozterce - czy pisać, bo tak trzeba, czy może zamilknąć i dać tej książce żyć własnym życiem. Nie będę przecież powtarzał sądów o tym, jak wiele w „Drwalu” Gombrowicza, Nienackiego, Prousta także i wpływów „Pitavala”, bo po co, skoro inni już napisali? Pozostaje tylko obrać własną tezę, a mianowicie obronić stwierdzenie, iż Witkowski to pisarz całkowicie nieprzewidywalny, a „Drwal” podkreśla, że bawiąc się w istocie tymi samymi konwencjami, autor prezentuje zupełnie nową jakość.

To, na co koniecznie trzeba zwrócić uwagę to fakt, że pisarz jak mało kto potrafi śmiać się sam z siebie. Czy będzie to groteska rodem z Gombrowicza, czy Gogolowskie śmianie się z samego siebie, czy też po prostu zjadliwa autoironia – każdy z tych sposobów ujawnia, że najważniejszym potrzebnym pisarzowi atutem jest dystans wobec tego, co tworzy i jaki jest.

„Drwal” bowiem to powieść sentymentalnej drogi. Dziwna taka jakaś, trudna do ogarnięcia. Oto bowiem Witkowski postanawia pożegnać się z lanserską Warszawką i w samym środku paskudnej polskiej jesieni udać się do nadmorskiego zadupia, jakim poza sezonem są Międzyzdroje. Ponieważ dane mi było być tam w styczniu, doskonale mogę wyobrazić sobie marazm i brud tego miejsca, o jakich pisze autor „Drwala”. Kto lub co go tam zapędza? Pewna fiksacja albo – pisząc słowami autora – odchylenie. Na czym polega? „Mówiąc wprost – interesują mnie milczący faceci z małymi domkami, najlepiej usytuowanymi gdzieś na polanie, nad morzem albo jeziorem, którzy czasem w tym domku czują się samotni i trzeba przyjechać, aby z nimi pomilczeć”. Jedzie zatem nasz pisarz-narrator do niejakiego Roberta Wojańskiego, który w swym oddalonym od cywilizacji domku próbuje zatrzymać czas, czyniąc go barwniejszym całą gamą benzodiazepin lub tabletek pochodnych, po które z wielką radością sięga potem sam Witkowski. Drwal mało mówi, dużo śpi, ożywia się tylko wtedy, gdy z podobnym jak on outsiderem Rozklekotanym, wybiera się na jakieś tajemnicze polowanie. A nasza Michaśka ma w planie przetrzepanie jego dobytku i analizowanie, skąd u niego chęć odcięcia się od świata i dlaczego stylowe drobiazgi, które czynią wnętrze domku Roberta wyjątkowym, znajdują się w tajemniczej symbiozie z durnymi sitcomami i rozbebeszonym zającem w wiatrołapie. Szybko jednak okaże się, że dużo bardziej wdzięcznym obiektem obserwacji (i adoracji) będzie międzyzdrojski luj Mariusz - twardy, cuchnący, prymitywny i szalenie kuszący.

Luj z Międzyzdrojów to taki sam przystankers jak Waldi Mandarynka z „Margot”. Tyle tylko, że Mariusz parcia na szkło nie ma i żadna medialna kariera mu nie grozi. Grozi mu jednak ogromne zainteresowanie podstarzałej warszawskiej cioty, która ma zamiar luja sobie zjednać, oswoić, oczarować i zagarnąć. Dzieją się w związku z tym rzeczy co najmniej dziwne i nienormalne, ale przecież – jak sam Witkowski stwierdza - „literatura zaczyna się tam, gdzie przestaje być normalnie”. Przestaje tak być już od momentu przybycia warszawiaka do opustoszałych Międzyzdrojów. Luj okaże się dziki i nieokrzesany, bliższy bratania się z psem niż z drugim człowiekiem, niewdzięczny za kupowanie doładowań komórki, piwa czy chipsów. Luj pozostanie lujem i będzie agresywny, nie do ułożenia, nie do wychowania. Można jedynie zabierać mu rzeczy i czcić te fetysze. Takie wyzwanie jest o tyle ciekawsze, że nasz narrator na jakiś czas gubi z oczu swego gospodarza Roberta, co będzie miało dość przykre konsekwencje, ale jednocześnie doprowadzi do odkrycia pewnej kryminalnej sprawy sprzed lat.

Sensacyjna intryga, w której drwal i jego rozklekotany kamrat odegrają ważną rolę, to jedynie tło do rozważań nieco innej natury. O naturę właśnie chodzi. Tę ludzką, nieokrzesaną i tę, w której można zatonąć jak we mgle. Poza tym chodzi dodatkowo o jej odczuwanie. Witkowski jeszcze zanim dotrze do Międzyzdrojów, deklaruje: „Nie chciałem już ani palić, ani ćpać, ani żreć, ani uprawiać seksu, ani nic. Tylko odczuwać i zapisywać. Jak najdłużej się da”. I chociaż jednak zapali, przyćpa nieco mocnych lekarstw, obudzi w sobie seksualne chucie i nic uzna za coś warte rozważań, Witkowski w „Drwalu” przede wszystkim odczuwa i zapisuje. A zapisuje tak świetnie, że mimo dłużyzn fabularnych, czyta się jego najnowszą powieść z wypiekami na twarzach.

Jeśli można czytelniczo zborsuczeć i wypiąć się na wszystko, co nas otacza, z pewnością jest to możliwe podczas lektury „Drwala”. Dowcipnej, wielowątkowej, przepięknie autoironicznej i trafiającej w niemal każdy gust. Nawet tych, którzy po wydaniu „Margot” uważali, że Witkowski idzie w jakieś bezguście. Świetna rzecz i z charakterem! Dobrze, że tak wiele się o niej mówi.

Wydawnictwo Świat Książki, 2011