"Agent" Manuela Gretkowska

Wzruszający początek – ona, po czterdziestu latach małżeństwa, odnajduje w ciastku brylantowe kolczyki, prezent od ukochanego męża. Melodramatyczny koniec – powstrzymywany szloch zgiętej w pół kobiety. Pomiędzy tym wszystkim trochę literek opowiadających o podwójnym życiu pewnego mężczyzny, dla którego dwa życia i dwie kobiety były całkiem normalnie do pogodzenia jednością. Oto przepis Manueli Gretkowskiej na najnowszą książkę. Ona i Tomasz Piątek ścigają się chyba o to, kto wyda więcej pozycji. O ile on zwykle dba o jakość swoich nowych książek, o tyle Gretkowska o czymś takim dawno już zapomniała. Obcowanie z pisaniem tej autorki jest dla mnie od dawna czytelniczym krzyżem chrystusowym. Po każdej następnej pozycji mówię „dość”. I biorę się za kolejną. Być może z ciekawości o to, jak nisko może upaść autorka debiutująca świeżą i fascynującą książką, po której ukazały się niemniej interesujące ze dwie kolejne.

Kolejny mamy tym razem dramat, dramat pisarski Manueli Gretkowskiej i dramat jej bohaterów, którzy muszą się zmierzyć z prawdą, od której na wiele sposobów uciekają. „Agent” przypomina swoiste wojny podjazdowe, jakie toczyły kobiecość z męskością w takich powieściach jak „Miłość po polsku” czy „Kobieta i mężczyźni”. Tym razem – nie jest to pierwszy raz – męskość sprowadzona jest do czegoś prostego i możliwego do opisu za pomocą kilku sytuacji i paru tanich psychologicznych sztuczek przeniesionych na papier. Szymon – przedstawiający się kochance jako izraelski agent Mosadu - to postać miałka i nie wzbudzająca większych uczuć. Nawet oburzenia. A przecież nie dość, że zdradza żonę, to jeszcze ma chrapkę na drugą, która z dzieciakiem u boku czeka na swego wymarzonego księcia, drżąc codziennie przy oglądaniu doniesień CNN o tajnych akcjach na terenie Izraela. Szymon igrający z ogniem to kwintesencja męskości wedle Gretkowskiej. A „męskość jest rodzajem schorzenia, trzeba się o nią troszczyć”. Troszczą się o niego dwie kobiety – wieloletnia małżonka Hanna w Izraelu oraz przebywająca na urlopie macierzyńskim nauczycielka Dorota, która poza zajmowaniem się swoim synem generalnie może leżeć, pachnieć i tęsknić za swym Bondem.

Zdarzenia rozgrywają się między Polską i Izraelem w sensie dosłownym i metaforycznym. Podróże Szymona oraz wymiany partnerek mają jakiś ukryty sens i nie sposób do niego dotrzeć. Mężczyzny nie można w zasadzie potępić. Chce dobrze. Szanuje żonę i kochankę. Trudno mu znaleźć jeden punkt oparcia, trudno wtulić się tylko w jedną parę piersi. Wychowywany, a raczej tresowany w dzieciństwie przez zakonnice, nie wie, czy naprawdę chce do kobiety przynależeć. Czy Hanna i Dorota to jakaś jego specyficzna kolekcja? Bynajmniej. Odskocznia od rzeczywistości? Ale gdzie ta rzeczywistość? W Izraelu, gdzie żona lekarka faszeruje go antydepresantami i gdzie znieść nie może faktu, iż ukochana córka wychodzi za mąż za ortodoksyjnego Żyda? W kupionym na kredyt mieszkaniu w Piasecznie, gdzie cieszy go widok świeżej dupki kochanki oraz obecność syna Dawida – marnej namiastki, substytutu zastrzelonego Saula, po śmierci którego wpadł w depresję? „Agent” byłby interesujący, gdyby kilka kwestii wyjaśniał. Z męskiego punktu widzenia. Może nawet niekoniecznie męskiego, bo Szymon to taka dupa wołowa, a nie mężczyzna, ale chciałoby się porozmyślać o tym, dlaczego wszystko tak wygląda i co naprawdę czyni podwójność jego życia tak niezbędną.

W tle – jak zawsze u Gretkowskiej – mnóstwo mniej lub bardziej ciekawych komentarzy do współczesności. Może mały atak na polski antysemityzm? Ośmieszenie Polski religijnej tak w ogóle? Szymon jest Żydem – ateistą. Dorota nalega, by ochrzcić ich syna, to ma rzekomo scementować także ich związek i pozwolić Szymonowi żyć życiem duchowym. Gretkowska pisze pamflet na ułomną Polskę celebrującą Grunwald - jedną z niewielu okazji do tego, by cieszyć się naprawdę czymś wielkim, zwycięstwem. To także – w osobie postaci drugoplanowej, kryjącego podwójne życie Szymona, Gugla – dramatyczny obraz realiów kraju, gdzie lepiej się nie starzeć, a szanse na to, że znajdzie się drugą połowę bez zaburzeń psychicznych są takie, jak te na skończenie przez Gugla któregokolwiek kierunku studiów.

Szymonowi wypadałoby powiedzieć to, czego nie może usłyszeć. „Trzeba wiedzieć, czego się chce, czego nie chce i ile za to jesteś gotów zapłacić”. Trudno zrozumieć, czego Szymon chce i w tym rozumieniu jest postacią papierową. Dorota bardziej groteskowa, śmieszna. Nowatorska nauczycielka ośmiesza głupią, tradycyjną szkołę, którą doi finansowo, by mieć czas na sponsorowane – nie tylko z Izraela – macierzyństwo. Pozostaje Hanna. Chłodna i zdystansowana do wielu spraw. Intrygująca. Mierząca się ze swą przeszłością i przeżywająca rozterki egzystencjalne. To chyba tylko ona jakoś trzyma tę książkę w kupie.

„Agent” nie ma w sobie niczego nowego, niczego głębokiego; to po prostu kolejny przemycany w beletrystyce publicystyczny chaos, w którym Gretkowska chce powiedzieć o wielu sprawach, ale zapomniała, że zaczyna się powtarzać i staje się przewidywalna.

Wydawnictwo Świat Książki, 2012

KUP KSIĄŻKĘ