"Prawdziwych przyjaciół poznaje się w Bredzie" Beata Chomątowska

Wydawca: Czarne

Data wydania: 14 listopada 2013

Liczba stron: 296

Oprawa: miękka

Cena det: 34,90 zł

Tytuł recenzji: Emigracja, tolerancja i przyjaźnie

Jakiś czas temu obiegłem kilkanaście sklepów, bo chciałem sobie kupić zeszyt. Normalny zeszyt z normalną okładką. Nie ma już takowych. Udało mi się znaleźć okładkę jednolitą, co uznałem za sukces i na tym poprzestałem. Nie ma szarych brulionów, które służyły bardzo długo, rzadko się rozpadały i które nienaruszone znajduję w szufladzie, gdy chcę się pośmiać z kulawego pisma, jakim kiedyś zapisywało się tematy lekcji w podstawówce. Tymczasem w dzikim szale krzykliwych okładek i krzykliwości koloru w ogóle dostaję książkę w brulionowej oprawie. Szarej, zwartej, fascynującej. Tak, to będzie niewątpliwie najlepszy wabik na nową książkę Beaty Chomątowskiej dla tych, którzy zrozumieją celowość takiego zabiegu wydawniczego.  Tych, co pamiętają i się zachwycą. Co z resztą? Dla nich między innymi poniższych kilka słów o tej publikacji.

„Prawdziwych przyjaciół poznaje się w Bredzie” to żywiołowa książka o pełni życia na emigracji w czasach, kiedy pozwalało sobie na nią niewielu i wtedy, gdy Holandię – tam rozgrywają się zdarzenia – większość Polaków uznawała za europejską Sodomę i Gomorę. Autorka opowiada o losach dwójki przyjaciół, pary w zasadzie, którzy ruszają na podbój Zachodu, wykorzystując (jej) przyznanie stypendium naukowego. Zaczyna się wszystko drogą; inną niż ta dzisiejsza, bo trudniejszą i bardziej ekscytującą. To czas, kiedy Polacy nadal są przybyszami „stamtąd”, ich kraj jest jakimś tam smutnym postkomunistycznym grajdołkiem, gdzie cierpi się na wieczny deficyt wszystkiego i wpatruje w Zachód jak w ziemię obiecaną, ziemię sytości i dostatku. Holendrzy końca XX wieku nieszczególnie wiedzą, gdzie ta Polska jest. Jeden z bohaterów rozczula się na wspomnienie przepięknego polskiego miasta, jakim okazuje się… Praga. B. i R. – kurczowo się siebie trzymający na początku – przybywają ze świata, który jest nie tyle oddalony, co gorzko doświadczony przez zapaść, system i Historię, stanowi bolesną w swej szarzyźnie przestrzeń, którą dzieli od Holandii nie tylko różnica kilometrów. Bo Holland i Poland brzmią może podobnie, dalekie są jednak od siebie, a dystans ten w charakterystyczny dla siebie sposób zmniejszy swą narracją Beata Chomątowska.

Kraj niskiego nieba, szybko topniejącego śniegu, hołubionej przeciętności; kraj ludzi samowystarczalnych aż do śmierci, punktualnych i systematycznych. Uśmiechniętych rowerzystów, którzy życie publiczne i społeczne czynią łatwym dzięki sztuce zwanej fatsoen. Dla Polaków nieosiągalnej do nauczenia nawet przez to, iż słowo nie ma polskiego odpowiednika. Holandia – kraj wolności totalnej i porządku skrupulatnego, miejsce do życia dla każdego, kto nie kwestionuje sposobu i trybu życia innych. Holenderskie otwarcie na inność jest niczym innym jak normalnością, o której nie słyszeli ani młodzi ani starzy Polacy, a para z Krakowa rusza w kierunku Amsterdamu, myśląc o tym, że czeka ich to, co najlepsze - „Luz, zero stresu, nieustające wakacje”.

To opowieść o tym, jak życie hartuje i jak można się poddać temu hartowaniu rozumnie, obserwując uważnie wielobarwny świat wokół. Doświadczenia emigracyjne opisane w tej książce tworzą opowieść o rozumieniu wszelkich złożonych relacji ludzkich. To one są bowiem najciekawsze, a sam tytuł kusi prowokacyjnością, bo przecież trudno jest o stwierdzony w nim fakt w kraju, gdzie słowa „przyjaźń” się nie nadużywa. Obserwujemy wrzucenie młodych wschodniosłowiańskich wędrowców do świata, który okaże się trudny do oswojenia, choć przecież inny, lepszy jest; daje odetchnąć naprawdę świeżym powietrzem, zachwycić się liberalizmem, pozwala na wybór drogi i proponuje alternatywę. Holenderska Breda nazywana jest Krakowem Północy. Przybysze odnoszą więc wrażenie, iż nigdzie w gruncie rzeczy się nie ruszają, ale topografia to nie mentalność; szybko zrozumieją, że w tym kraju swobody i wolności niczego nie ma za darmo i że aby godnie w nim żyć, należy się poświęcić, uszanować inność oraz dostosować się do niepisanych zasad świata, który latami dochodził do swego dobrobytu.

Holandia wydaje się krajem bez żadnych zasadniczych podziałów, choć na drodze bohaterów stają ludzie skrajnie od siebie różni. Metaforą spójności, tolerancji i zasady współistnienia wszystkiego, co różne jest De Boulevaard – knajpa, w jakiej polscy gastarbeiterzy znajdą pewne zatrudnienie. Co więcej – wejdą do wspólnoty, do jakiej trudno się dostać. Będą ciężko pracować, a ich lojalność zostanie wynagrodzona. Oboje dość szybko poczują się w pełni obywatelami tego kraju jedności i swobody, rozumiejąc jednocześnie, iż tolerancja to nie tylko akceptacja inności bez zwracania na nią uwagę. Będą się uczyć tolerować samych siebie, ze swoimi słabościami i wadami, w jakich wyrastały frustracje i niepewność. Breda przywita ich nadzwyczaj radośnie. Pewnie to przypadek, że poznają księdza-smakosza, u jakiego się zapożyczą oraz Ahmeta Polata (postać autentyczną), który wskaże im miejsce w urokliwym studentenhuis, gdzie brak jest obecnością, a nieład – ustaloną przez wielu harmonią. Albo mają dużo szczęścia albo przede wszystkim zdrowego rozsądku, bo życie, jakie planują w Bredzie, nie będzie luzem i bezstresowymi wakacjami.

Z opowieści Beaty Chomątowskiej przebija niezwykłe ciepło i optymizm. Mimo tego, iż poznajemy ludzi trudnych, złych, sytuacje kryzysowe i dramaty rozpisane na kilka głosów – jest to mimo wszystko historia tonąca w tym, co Holandia. W spokoju, harmonii i pewności wiary, iż przyszłość ułoży się jakoś, bo nad teraźniejszością się panuje, a życiem cieszy się wraz z każdym jego przejawem wokół. „Prawdziwych przyjaciół poznaje się w Bredzie” to także zbiór doskonale zarysowanych opowieści o inności, przepełnionych humorem i rubasznością. Poznamy Natashę, czyli Matkę Holenderkę. Przy niej Matka Polka padłaby na zawał, widząc rozpasanie i swobodny sposób chowania dzieciątka. Znajdziemy się w sklepie z rowerami Marcina. Marcin jest polskim królem Bredy, który zdobył już wszystko poza jakąś jędrną polską dupą, bo tylko za tym tęskni. Dowiemy się, do czego może służyć kościół, przyglądając się frontowi squattersów i zakonników. Przyjrzymy się wystawie penisów robiącej na przechodniach takie samo wrażenie jak wspomnienie o zeszłorocznym śniegu. Zajrzymy do sterylnych pokoi holenderskich prostytutek i do Klubu Znicz – doskonałej parodii spotkania polskiej emigracji z tradycjami. Dowiemy się, dlaczego Jan Paweł II miał dość jedzenia w Holandii i co Holendrzy myślą o Belgach oraz Niemcach.

To książka o ludziach, którzy próbują uciec od swojej pechowej tożsamości. Nie czynią się Holendrami, nie zapominają bynajmniej o swych polskich korzeniach. Chcą odnaleźć się w świecie, jaki ujrzą po drodze – w jej trakcie i u celu. Jeżdżą przecież nie tylko w jednym kierunku, bo to podróże do rodzinnego Krakowa i Bredy, także rodzinnej, oswojonej całkowicie, szalonej, trudnej, intrygującej i… swojskiej. Takie pisanie jak Beaty Chomątowskiej nie tyle wskrzesza przeszłość, w której można się było cieszyć tym, co teraz za rogiem i na wyciągnięcie ręki. To piękna książka o przyjaźni, ciepła opowieść inicjacyjna, znakomite studium skomplikowanych relacji międzyludzkich i dowód na to, że w różnicach wszelakich zawsze można się odnaleźć i poznać. Siebie oraz przyjaciół. Świetne, soczyste, bezpretensjonalne i warte uwagi!