"Trafny wybór" J.K. Rowling

Nie wiem, czy zainteresowałaby mnie książka o pewnej małomiasteczkowej społeczności jakiejś nieznanej autorki. Nie jestem pewien, czy nie potraktowałbym tej powieści jako jednej z wielu takich, które z powodzeniem już od XIX wieku opowiadają o problemach lokalnych społeczności. Medialny atak na czytelników, jaki przypuścił polski wydawca, również skłaniał do dość mocnego sceptycyzmu. Naturalnym był przecież lęk, że oto masowo oddaje się do czytania rzecz pokroju „Pięćdziesięciu twarzy Greya”, której okładka odciśnięta została w witrynie każdej, najmniejszej nawet księgarni. Tymczasem zaskoczony jestem bardzo. Pozytywnie.

Po pierwsze, zrobię wszystko, by dołożyć cegiełkę do machiny promocyjnej „Trafnego wyboru”, bo w przeciwieństwie do popularyzowanej E L James mamy do czynienia z pisarką utalentowaną i świadomą tego, jaką historię opowiedzieć i jak zrobić to niebanalnie. Po drugie, pędzę dać odwet truizmom i banałom, które na okładce mówią, że „Trafny wybór” jest „wciągający” i „poruszający”. Powieść J.K. Rowling należy traktować z szacunkiem i unikać reklamowych kalek, bo to naprawdę bardzo, bardzo dobra książka; wielopłaszczyznowa, doskonale ironiczna, z życia wyrastająca i to życie ośmieszająca. To w końcu opowieść o piekle, jakie sami sobie czynimy, kiedy zamieszkamy w prowincjonalnym miasteczku, czyniąc z niego mikrocywilizację. Tak opisane jest Pagford, w którym typowy angielski turysta nie zatrzymałby się na dłużej. Pagford ze swoimi cieniami i tajemnicami, jakie skrzętnie  ukrywa wiktoriański majestat miasteczka. Autorka cyklu powieści o Harrym Potterze i magicznym świecie udowadnia, iż faktycznie świat takich Dursleyów nie nadaje się do niczego niż tylko do tego, by z niego czym prędzej uciekać pociągiem z peronu 9 i ¾.

Problem w tym, że mieszkańcy Pagford nie mają dokąd uciekać, a ci, którym się to udaje, narażeni zostają na ostracyzm lokalnego środowiska. Niewątpliwą jego gwiazdą jest niejaki Barry Faibrother, od dziewiętnastu lat przykładny mąż, ojciec czwórki dzieci, ceniony radny i trener szkolnej drużyny wioślarek, w której aktywizuje tak zwane trudne nastolatki pokroju Krystal Weedon. Barry cieszy się niespotykaną estymą i jest osobą, dzięki której można uwierzyć, że Pagford to idealne miejsce do życia. Tyle tylko że niezwykły Barry, z którym w bliskiej przyjaźni żyje większość miasteczka, któregoś dnia odchodzi. Umiera po prostu. W dodatku w agonii, choć jego życie – jak twierdzą inni – było różami usłane od dawien dawna.

Oto bowiem na spokojne Pagford spada dotyk niepojętego. I nie jest to lodowaty podmuch Śmierciożerców na usługach Voldemorta, a zwyczajna śmierć. Barry umiera i nikt nie jest w stanie zmienić tego, iż teraz na pewno będzie w miasteczku inaczej. To odejście wywołuje skrajne reakcje – od histerii, przez smutek utrudniający codzienną egzystencję po złość, że zostawił nas ktoś NAM potrzebny i szaleńczą radość tych, dla których radny Fairbrother ze swoimi nowatorskimi koncepcjami konsolidowania majętnych i ubogich żyjących dzięki socjalowi, przestanie wywoływać kontrowersje w radzie gminy i pozwoli zachować wiekowy status quo.

Rada ta to specyficzny twór. Tworzy ją szesnastu silnych i niezależnych mieszkańców, którzy dla dobra swojej okolicy gotowi są poświęcić wszystko, jeżeli tylko dobro to będzie przede wszystkim dobrem ich czterech ścian, gdzie od dawna piorą mniej lub bardziej trudne do usunięcia brudy. Śmierć Barrego to tymczasowy wakat w radzie. Barry musi zostać zastąpiony przez kogoś równie mądrego, co on. Czy tacy naprawdę są kandydaci? Co dobrego robi choćby dla swej rodziny nieudacznik Simon Price, dla których wulgarność i przemoc domowa to sposoby egzekwowania praw tak, by otaczający go świat dostosowywał się do niego? Co zmieni obecność w radzie Colina Walla, wicedyrektora okolicznej szkoły, outsidera i samotnika, który od zawsze walczy z nerwicą natręctw i choć chce pomóc w wyjściu na prostą środowisk patologicznych, sam tkwi w sercu jednej wielkiej patologii, jaką jest jego małżeństwo? A może Miles, hołubiony synalek otyłego przewodniczącego rady gminy Pagford, dla którego nie liczy się ani szczęście znudzonej nim żony ani też szczególnie rodzinne koneksje, bo zarówno ojciec Howard jak i jego zachowawcza żona Shirley oraz gwardia przyboczna w osobie tajemniczej przyjaciółki Howarda są mu zupełnie obcy?

„Trafny wybór” rozgrywa się także w świecie młodych i gniewnych nastolatków, którym bynajmniej nie w głowie latanie na miotle czy machanie różdżkami. To młodzież z krwi oraz kości i takie ma problemy. Winterdown – ich szkoła – nie jest jak Hogwart azylem, gdzie można kryć się przed złem. Bo zło jest wszędzie. W pryszczatym Andrew, który nienawidzi wspomnianego już ojca, Simona. W Fatsie – synu wicedyrektora, który niczym Nietzche chce ustalać sobie własną moralność, a w gruncie rzeczy jest małym zakompleksionym rasistą. Także w Krystal Weedon, szkolnej złośnicy, córki matki – narkomanki i siostry zaniedbanego brata. Krystal jest jedną z najbardziej wyraźnych młodych postaci, pełną nieokrzesanej siły i buntu wobec niesprawiedliwości, jaka przed laty podzieliła Pagford na majętne i biedniejsze tylko dlatego, że niejakiemu Fawleyowi zachciało się sprzedać kawałek ziemi. Obok niej cicha i zamknięta Sukhvinder prześladowana przez Fatsa i atakowana przez surową matkę, dla której dobry dom, posada i mąż niczym posąg bollywoodzkich filmów to za mało. Parminder Jawanda z jednej strony chce swej nieudanej córce wpoić sikhijskie tradycje, którym daleko od stęchłych dogmatów świata Pagford. Z drugiej jednak dokłada cegiełkę do dramatu dziewczyny, której nie chce się żyć.

Prawdziwy jednak dramat, ogromne nasycenie ludzkiego zła i obłudy, spowodują, iż nie tylko pogrzeb Barrego będziemy mogli obserwować na kartach „Trafnego wyboru”. Angielska mieścina z górującym nad nią dwunastowiecznym opactwem kryje w małżeńskich domach i łożach niejedną tajemnicę jak choćby Tarbox z monumentalnej powieści Johna Updike ‘a „Pary”. Pagfordzkie małżeństwa zostały zainicjowane zwykle z bardzo przyziemnych pobudek, a ich funkcjonowanie to zwierciadło, w jakim przegląda się zakłamana małomiasteczkowość. Mężowie nie kochają żon, żony czują się odrzucone. Dzieci widzą konflikty między dorosłymi i wywołują je między sobą. Pagford aż kipi od negatywnych emocji i złych cech ludzkich charakterów, a J.K. Rowling umiejętnie zdziera ze swych bohaterów kolejne maski przyzwoitości.

Jedną z wielu zalet tej książki jest sposób, w jaki autorka ukazuje bardzo szeroki przekrój przez złożone społeczeństwo zamieszkujące tak naprawdę jedną, niewielką mieścinę. Pagford to soczewka, w której ukryte jest to ludzkie zło, przy którym śmierć może być wybawieniem, a nie czymś złym. Rowling po mistrzowsku pruje coraz to nowy gorset przyzwyczajeń, za którym kryją się ciasne poglądy. To książka ironiczna, prześmiewcza i demaskatorska, a za cel obiera każdego, kto ma w sobie choć jedną złą cechę pagfordczyków. Bo czy oni wszyscy naprawdę szczerze żałują śmierci Barrego Fairbrothera? I kim ostatecznie jest Barry? Być może jakąś ideą. Być może czymś tak ulotnym jak spokój i szczęście, z którego rzekomo tak dumni są ci, co mieszkają nad rzeką Orr, ale to w domu piorą to, co brudne. Jest tego trochę.

Lektura pierwszej powieści J.K.Rowling skierowanej do dorosłych odbiorców to nie tyle trafny, co znakomity wybór. Tę książkę powinien poznać każdy, kto kiedyś uciekł z małego miasteczka gdzieś dalej. Bo w gruncie rzeczy czy w Pcimiu Dolnym, czy przy Marszałkowskiej, czy w centrum Londynu czy na pagfordzkim skwerze wszyscy jesteśmy tacy sami. I chyba tak nieprzyjemni, że pasowałoby wziąć miotłę i uciec do Hogwartu. 

tłum. Anna Gralak

Wydawnictwo Znak, 2012