"Dlaczego nie poczekałaś?" Wera Gorczyńska

Wydawca: Prószyński i S-ka

Data wydania: 15 października 2013

Liczba stron: 200

Oprawa: miękka

Cena det: 28 zł

Tytuł recenzji: Diariusz, przemiana i powiew nudy

Właściwie to nie wiem, jak podejść do omówienia książki Wery Gorczyńskiej. Trudno mi wybrać; czy mam ze śmiertelną powagą i całkowitym zrozumieniem wagi poruszanych problemów wypunktować słabości tej powieści, czy też może potraktować rzecz lekko i obśmiać zarówno formę, jak i odkrywczość myśli, które – gdybym tę książkę jadł – zgrzytałyby mi między zębami. Myślę, że trzeba jak najbardziej na poważnie. To opowieść o krzywdach zadanych w skrytości i o dialogu, jaki pojawia się zbyt późno, by krzywdy dało się zapomnieć. To historia międzypokoleniowa – o matkach i córkach, które nie mogły znaleźć porozumienia. O konsekwencjach życia obok siebie, życia osobnego i obsesyjnym skupianiu się na sobie. Wreszcie historia duchowego oczyszczenia, ku któremu główna bohaterka podąża drogą postaci ze średniowiecznej literatury parenetycznej. Sam nie wiem, czy to naprawdę książka warta uwagi. Podzielę się zatem wątpliwościami.

Wera Gorczyńska to pseudonim. Autorka pisuje bloga. Niezwykłe! Z okładki dowiadujemy się, iż sporo w życiu przeszła, niejedno przemyślała i odczuła kompulsywną potrzebę podzielenia się swoimi doświadczeniami. Też oryginalne. Książka skierowana jest do czytelniczek, co podkreślono kilka razy, zaznaczając jednocześnie wyraźny stosunek do mężczyzn, co to jałowe życie prowadzą, po jajach się drapią, córki molestują i żony krzywdzą. Oczywiście jest wśród nich jeden, ten niezwykły, wyjątkowy. Może zamiast wskazywać nieświeżość wszystkiego, co ma być rzekomo niezwykłe, przejdę może po prostu do zarysowanej problematyki.

Autorka zaczyna mocno, bo od Arystotelesa. Od myśli, że każde zjawisko można zrozumieć, kiedy znajdzie się jego przyczyny. Dorastająca dziewczyna, która kiedyś uciekła z domu, powraca do niego tylko po to, by pochować matkę. Tę porzuconą z całą świadomością dawno temu. Naiwną wariatkę, która wydawała się nie znać prawdziwego życia. Okazuje się jednak, iż kobiety nie jest wcale łatwo pochować. Nie wtedy, kiedy natrafia się na jej diariusz i poznaje życiowe zapiski, dzięki którym wyłoni się obraz – uwaga! – zupełnie odmienny od tego, jaki przez lata nosiła w sobie zbuntowana córcia. I całkiem poważnie już – wędrówka po zapisanych kartach jest wędrówką, w trakcie której umrą negatywne emocje. To będzie rozprawa z kłamstwami, mitami, z udawaniem. Obie już nie udają. Matka zrobiła wszystko, co mogła zrobić i o wszystkim napisała. Córka po jej śmierci poznaje ją taką, jaką była naprawdę. Zagubioną w domu surowych, kostycznych rodziców. Izolowaną od świata. Samotną. Poznającą siebie do wewnątrz, odkrywającą granice wolności, rozumiejącą odpowiedzialność, mierzącą się z pustką, nałogiem i krzywdami zaznanymi od innych. „Każda krzywda osadza się w nas bardzo głęboko”. Jej córka przeczyta o skrzywdzeniu w tak wielu aspektach, że zapomni przez chwilę o marności swego życia; rzuci się w wir lektury kogoś, kogo dane jej będzie poznać dopiero po śmierci.

Gdy uciekała, była zbuntowaną szesnastolatką, która dusiła się w domu z wyalienowaną matką. Postanowiła wziąć życie w swoje ręce. Stała się cyniczna i z takim cynizmem zaczyna lekturę dzienników. Co one jej mogą powiedzieć o życiu? Przecież ona życie zna i wie, jak się ustawić. Jest bezrefleksyjną japiszonką, wykorzystuje zarobkowo swoje ciało, wszelką wiedzę googluje i jest przekonana, że zrobiła wszystko, co w jej mocy, aby poczuć się spełnioną. Zapiski matki początkowo chyba do niej nie docierają. Jeżeli już, to w bardzo ograniczonym zakresie, o czym świadczą komentarze. Potem dzieje się już coraz gorzej, bo bohaterka poznaje sekrety nieznanej sobie rodzicielki i dzięki jej zwierzeniom na naszych oczach przechodzi gruntowną przemianę w dojrzałą i świadomą siebie kobietę. Świadomą tym razem naprawdę, bo rozumiejącą piekło życia matki, która w gruncie rzeczy nigdy nie narzekała na swój los i nigdy nie śmiałaby swego dziecka obarczać trudnościami, z jakimi samodzielnie nauczyła się mierzyć.

To byłaby smutna i poruszająca książka, gdyby nie wkręty narracyjne imitujące rozmowy na forach internetowych. Gdyby nie żałośnie pretensjonalne próby poetyckie, które mają w jakimś tam sensie ubarwiać mroczny obraz. Gdyby nie źle dobrana okładka, bo bohaterka to nie zalękniona egotyczka z rozmazanym makijażem i doskonałym manicure. Bo problem z powieścią Wery Gorczyńskiej jest taki, że mamy tutaj trudny do opisania rozdźwięk między istotną i skomplikowaną problematyką, a jej banalizowaniem przez formę i treść, dodatkowo osłabionym przewidywalnym zakończeniem, przy którym miast westchnąć nad opisanymi problemami, oddycha się z ulgą, że to już koniec.

„Dlaczego nie poczekałaś?” to standardowy zestaw traum i neuroz, które w połączeniu z odkrywaniem swojej przeszłości niczym na jakiejś terapii grupowej, nie dają w sumie żadnej przyjemności obcowania z tekstem, bo zgłębia się opisane dramaty na bardzo powierzchownym poziomie, poza który można sobie wyjść, jeśli tylko się chce, ale do tego wyjścia nie zachęca sama książka. Gorczyńska stara się pokazać, że mimo upływu lat i zmieniającej się rzeczywistości kobiety wciąż tkwią w jakichś opresyjnych stanach świadomości, z których często nie mają odwagi się wyzwolić. I obok tej niemocy jest też wielka siła, dzięki której przemiana zawsze jest możliwa, a dzięki solidarności jajników odbędzie się nie tylko świadomie, co przede wszystkim w łączności z tym, co nieprzekazane werbalnie, ale wciąż obecne i wciąż do odkrycia.

Gorczyńska stawia ważne pytania o sens życia, o odpowiedzialność za drugiego człowieka i o granice empatii, ale tak niemiłosiernie spłyca je wszystkie, że mimo głębokiego szacunku do opisywanych ran, jakich zaleczyć nie może wielu z nas bez względu na płeć, nie można powiedzieć, iż lektura porusza. A przecież powinna, choćby dlatego, że opisywane dramaty można przedstawić w sposób co najmniej zastanawiający. Tutaj niewiele się udało. Może Gorczyńskiej świetnie idzie pisanie bloga. Może niech na tym poprzestanie.