"Cyfrowa demencja" Manfred Spitzer

Wydawca: Dobra Literatura

Data wydania: 14 października 2013

Liczba stron: 344

Tłumacz: Andrzej Lipiński

Oprawa: miękka ze skrzydełkami

Cena det: 39,90 zł

Tytuł recenzji: Zagrożenie, którego nie widać?

Takie książki są niewygodne. Bardzo niewygodne. Oto bowiem mamy publikację krytyczną względem mediów cyfrowych w dobie, kiedy media cyfrowe nie tyle rządzą światem, co absorbując naszą uwagę, czynią nas bezwzględnie do nich przywiązanymi. Tak, inaczej na wstępie nazwać tego nie można. Odważna publikacja Manfreda Spitzera głośno protestuje przeciw zawłaszczaniu naszego mózgu, naszej świadomości, naszego oglądu świata przez wszystko, co nowoczesne i przyjmowane z hurraoptymizmem. Czy można w XXI wieku krytykować coś, co jest już tego wieku wyznacznikiem? Czy zmusi do myślenia książka, która każe sięgać nam do świata i doświadczeń sprzed ery komputerów, o innych powiązanych z nimi nowinkach nie wspominając? Zanim zarzuci się Spitzerowi anachroniczność, warto zastanowić się, dla jak potężnego lobby komputerowo-medialnego publikacja taka jak ta jest wyraźnym zagrożeniem. Zanim zaśmiejemy się z tez tej książki, zastanówmy się nad tym, co tak naprawdę dobrego media cyfrowe dały naszym mózgom? A jeżeli nawet uznamy, iż nie są na nich zagrożeniem, pomyślmy o dzieciach – bo to na nich głównie skupia się ta książka.

Manfred Spitzer jest ojcem aż szóstki dzieci. To psychiatra, ceniony naukowiec, badacz mózgu i procesów w nim zachodzących. Niepokojący się o to, co widzi. O cyfrowy świat, który zagraża dzieciom; takim jak jego własne, chronione świadomością ojca. Świadomością czego? Przede wszystkim faktu, iż już dawno temu daliśmy sobie wmówić, że komputery, laptopy, tablety i wszelkie inne elektroniczne cuda stworzono po to, by nas rozwijać i by nasze mózgi pracowały dużo wydajniej, otwierając nas szerzej na świat, innych ludzi i na samowiedzę. Ta ostatnia może być jednak licha. Jej się już nie zgłębia. Telefon, telewizor, sprzęt komputerowy – to wszystko jest już przecież codziennością, nad tym nie ma sensu myśleć. Trzeba zaakceptować dobrodziejstwo nowoczesności i rozwijać się tak, jak rozwija się cyfrowy świat wokół. Tyle że ten pręży muskuły za nasze pieniądze, dzięki naszej nieświadomości i dzięki temu, że wariacki pęd do technologizowania każdej dziedziny życia doprowadził już do sytuacji, w której nie zastanawiamy się nad tym, od czego to się zaczęło i do czego doprowadziło.

A życie każdego z nas to życie naszego mózgu. Spitzer zaznacza - „Percepcja, myślenie, przeżywanie, odczuwanie i działanie – wszystkie te procesy pozostawiają w mózgu tzw. ślady pamięciowe”. To o mózgu używanym. Takim, który rozwinie się sprawnie w warunkach, w jakich rozwijał się tysiące lat. Nagle te warunki zmieniły się diametralnie i mamy wierzyć, że oto właśnie odkryto dla naszych mózgów doskonałą i najlepszą drogę rozwoju. Tytułowa cyfrowa demencja to stan, w jaki wpędzamy się na własne życzenie i z własnym przekonaniem, iż ulegamy czemuś słusznemu. Ludzie przez wieki żyli bez techniki i przez wieki żyło im się dobrze. Mózgi zaatakowane mnogością nowych bodźców związanych z rozwojem technologii mogą być skazane na szybszy niż mózgi naszych przodków koniec. Największym złem jednak jest zło wyrządzane dzieciom – sadzanie ich przed telewizorem, komputerem, przed konsolą; wciskanie telefonu komórkowego, iPada, wszelkich wspaniałych wynalazków naszego czasu. Czasu, w którym nie dajemy szansy mózgom, udając jednocześnie, że pozwalamy im na dużo więcej niż kiedyś. Naprawdę tak jest?

Spitzer analizuje wyniki setek różnych badań, które przedstawia w obrazowy i prosty sposób po to, by udowodnić kilka tez. Przede wszystkim taką, iż nie ma dowodów na to, że uwielbiane media elektroniczne wywierają jakikolwiek pozytywny wpływ na procesy mózgowe, zdolności uczenia się i intelektualnego rozwoju. Przez szkoły na każdym poziomie przeszła już z hukiem cyfrowa rewolucja. Co z niej mamy? Czy nasze dzieci przyklejone do elektronicznych gadżetów, wpatrzone w ekrany telewizorów i komputerów, dotykające i wskazujące na tablicach interaktywnych i ogólnie zachwycające się nowymi możliwościami są w jakikolwiek sposób mądrzejsze życiowo? Czy ich mózgi rozwijają się prawidłowo? Użytkowanie mediów cyfrowych wpływa zbawiennie na pracę czegoś, czym jesteśmy od urodzenia do śmierci i co wciąż modyfikujemy. Od jakiego czasu modyfikuje się dziecięce mózgi wedle szablonów określanych przez zbijające wciąż kapitał koncerny elektroniczne?

W obawie przed ostracyzmem współczesna mama kupuje współczesnemu dziecku to, co mają inni, czyli jedną z wielu albo wiele naraz elektronicznych zabawek. Myśli, że jej dziecko jest na czasie. Może jest. Tylko czy jego mózg rozwija się prawidłowo? Czy jego kompetencje społeczne właściwie stymulują portale społecznościowe z pustką, migawkami i brakiem tego, co daje kontakt z prawdziwym człowiekiem? Spitzer opisuje akcje rozdawania laptopów dla dzieciaków w szkołach. Wysyłano je nawet do Rwandy, gdzie tylko 5% placówek edukacyjnych jest zelektryfikowana. Maszyny mają zastąpić prawdziwe uczenie się; przede wszystkim uczenie się naszego mózgu. Kto zauważył znaczący wpływ na rozwój wiedzy i umiejętności tych uczniów, którzy używają sprzętu elektronicznego? Autor z gniewem patrzy na wręczanie laptopów nawet przedszkolakom. I nawołuje – żadne technologiczne zabawki nie zastąpią kaligrafii, nauki liczenia na palcach i słuchania drugiego człowieka, od którego mózg przejmie więcej wiedzy niż od martwego urządzenia, z którym pozostaje sam i które zastąpić ma myślenie, pamięć i umiejętności prospołeczne, bo przecież nowoczesne technologie są w stanie uczyć i wychowywać!

Manfred Spitzer brzmi bardzo wiarygodnie. Nie uprawia demagogii polityków opłacanych przez producentów sprzętu komputerowego. Nie snuje wizji opartych na niczym; na śmiesznym w gruncie rzeczy przekonaniu, iż maszyny pomogą młodym mózgom się rozwinąć. Autor nie jest przeciwny rozwojowi technologii informatycznych i informacyjnych. Każe na nie spojrzeć z dystansu – nie mamy go już my, zainfekowani wiarą we wspaniałą zdobycz dziejów dorośli. W jaki sposób mamy chronić dzieci przed zgubnym wpływem czegoś, co zupełnie bezzasadnie nazywane jest narzędziem służącym do ich rozwoju?

Cyfrowi tubylcy, czyli urodzeni już w czasach, kiedy media były wszędzie, nie są ani mądrzejsi ani też sprytniejsi od ich rówieśników sprzed okresu wielkiej cyfrowej rewolucji. Nie była ona w gruncie rzeczy niczym innym jak bezrefleksyjnym zachwycaniem się nowością, która faktycznie rewolucjonizowała świat. Spitzer w bardzo rozsądny sposób tłumaczy pułapki, w jakich znajduje się w dzisiejszym świecie dziecko; takie, w które wcześniej może wpadli jego rodzice, dzisiaj przyjmujący do wiadomości, że przecież nie ma zła w czymś, co otacza nas na co dzień.

Otacza nas też agresja, atomizacja społeczna, coraz częstsze braki w koncentracji, nagminnie leczona bezsenność i kalekie relacje międzyludzkie, bo czy nie jest kaleki kontakt dwójki ludzi, między którymi znajduje się przynajmniej jedno elektroniczne cacko? Mamy czasy wielozadaniowości. To nie wyższa forma rozwoju, to rozwój działań byle jakich. Jak dzisiaj zdobywa się wiedzę o świecie? Gloryfikując tak zwaną metawiedzę, czyli umiejętność znalezienia źródła? Czy idąc do lekarza, oczekujemy na to, że wygoogluje informacje o narządzie, który nas boli, czy też wykaże się doświadczeniem i wiedzą zdobytą dzięki licznym próbom leczenia tego narządu u innych ludzi? Czy większą radość, pełnię istnienia prospołecznego da nam pękająca liczba znajomych na facebooku, a  nie uśmiech osoby, przy której się znajdujemy? Czy chcemy, żeby w przyszłości nasze dzieci pozbawione zostały wszystkiego tego, co dawał rozwojowi mózgu świat, w którym cyfryzacji nie było, a media nie istniały? Gorzkie to czasy, kiedy utrata możliwości zdrowego rozwoju mózgu jest gloryfikowana i uznawana za przełomową. Czego będą chcieć nasze dzieci w przyszłości, skoro my chcemy – od siebie i dla nich – dzisiaj już tak niewiele?

PATRONAT MEDIALNY