"Ja, judaszka" Ewa Bartkowska

Wydawca: JanKa

Data wydania: 26 października 2014

Liczba stron: 372

Oprawa: miękka lakierowana

Cena det: 34,86 zł

Tytuł recenzji: Miłość i inne dramaty

Debiutancka powieść Ewy Bartkowskiej gra przede wszystkim na emocjach. Nie ma tam niczego ponad to, niestety. To zmarnowanie dość dobrego potencjału nie tyle powieści inicjacyjnej, co narracji dotyczącej życiowego spełnienia, jakie może mieć miejsce poza społecznymi ramami, towarzyskim porządkiem i kliszami, którymi posługują się ci, co oceniają zasadność związku dwojga ludzi w różnym od siebie wieku. Punkt wyjścia - interesujący. Realizacja tematu - co najmniej rozczarowująca. Tej książki nie chciało mi się w pewnym momencie czytać dalej. W swej wieloznaczności jest tak naprawdę bardzo przewidywalna.

"Ja, judaszka" jest powieścią, w której jest po prostu za dużo słów. Przesyconą nadmierną egzaltacją - zarówno w stosunku do portretowanych postaci oraz ich relacji, jak i tego, w jaki sposób postrzegają świat i mówią o nim. Bartkowska raczy nas truizmami o istocie miłości i związku. Próbuje przekonać, że miłość między pokoleniami jest czymś nadzwyczaj oryginalnym. Napięcie buduje, bazując na bardzo prostych środkach. Kiedy coś złego zaczyna się dziać między kochankami, nie mamy wyjścia. Trzeba się nad nimi pochylić z czułością i współczuciem. Wszystko osadzone jest w jakimś efemerycznym klimacie miłosnych udręk preromantycznych bohaterów oraz w filozofii, która raz to ociera się o to, kim jesteśmy, przeżywając swe uczucia świadomie, raz o jakieś marne kawałki o reinkarnacji, przeznaczeniu czy wiecznym cierpieniu za dwoje. To powieść o tym, że niczego nie ma na zawsze, że każdy nasz świadomy wybór prowadzi do wyzwolenia i o przyjmowaniu cierpienia jako nieodłącznego elementu egzystencji. Czy pośród tych zagadnień jest choć jedno, które czyniłoby tę rzecz nowatorską i ważną?

Temat związku dojrzałego mężczyzny i młodej kobiety podjął niedawno choćby Zbigniew Kruszyński w "Kuratorze". O ile tam miłosna relacja była wybawieniem od pozbawionego konturów świata, w którym każdą wartość można podważyć i zbyt wiele (również ciało) kupić, o tyle Ewa Bartkowska skupia się przede wszystkim na kobiecym przeżywaniu dramatu dojrzałości do niekonwencjonalnego związku, a potem - uniesienia w sobie bólu i żalu po przedwczesnej utracie. Kruszyński był bardziej wiarygodny nie tylko dlatego, że jego podstarzały zakochany nie wyglądał tak doskonale jak Wiktor z powieści "Ja, judaszka". Autor "Kuratora" analizuje miłosny fatalizm w kilku głębszych aspektach. Bartkowska przenosi nas do sfery przeżyć kobiety, która z jednej strony uświadamia sobie, kim jest bardzo wcześnie i bez potrzeby wchodzenia w bliższą relację z kimkolwiek, z drugiej jednak - nie jest w stanie unieść swego życia w pojedynkę. Tak jakby miłosna relacja wykruszyła w niej tę witalną siłę i tę mądrość bycia sobą naprawdę. A to ona przyciąga do nastoletniej Alicji tajemniczego Wiktora, zachowawczego mężczyznę po przejściach. O czym jest ta książka w zasadzie? O relacji dopełnienia czy o utracie mimo woli? Siebie czy samej siebie w drugim człowieku?

Zaczyna się jak dobry romans z odrobiną obyczajowej pikanterii. Mamy bowiem uczennicę i nauczyciela. Ona pochodzi z prowincji, stara się być przezroczysta, oddalona od rówieśników i zamknięta w świecie własnych przeżyć, na które składają się przede wszystkim przekonania o zdrowym egoizmie i wartości, jaką ma w sobie ktoś, komu los podarował dorosły umysł w młodym ciele. Nie jest wyjaśnione - a mogłoby to być ciekawe - dlaczego Alicja jest dokładnie taka, jaką pochłania umysł Wiktora, bo to umysł na początku tej miłosnej historii odgrywać będzie nadrzędną rolę. Równie wiele znaków zapytania Bartkowska stawia w przypadku swego starszego bohatera. Wiemy o kostycznej rodzinie, sporym majątku, nieudanym małżeństwie i początku życia z odzysku. Dość dobrego życia. W epoce Pewexów i wiecznego niedoboru Wiktor bez żadnych problemów podróżuje za granicę i posiada dokładnie to, co chce posiadać. A jednak brak mu czegoś, co odnajdzie w Alicji. Ta znajomość zmieni jego życie na zawsze i każe zastanowić się nad tym, jak wiele ryzykuje, oddając siebie pod opiekę starej maleńkiej, tak niezwykle dojrzałej i świadomej swego czaru.

Ewa Bartkowska niespiesznie prowadzi nas przez kolejne miesiące i lata życia tych dwojga. To nie jest po prostu płomienny romans. To dojrzała znajomość oparta na świadomości utraty. "Ja, judaszka" jest narracją o kompromisach na drodze miłości. O tym, że dojrzewamy do wchłonięcia  w siebie drugiej osoby i że nie ma to związku ani z metryką, ani z pochodzeniem. Nie ma nic niezwykłego w bliskiej znajomości nastolatki z mężczyzną grubo po czterdziestce. Niezwykłe, a raczej nieprawdopodobne jest to, w jaki sposób ta znajomość się zacieśnia, co sobie mówią bohaterowie i jak niebezpiecznie balansują wciąż na granicy kiczu i nieprzekonującej wzniosłości. Bartkowska chce uwiarygodnić opisywane sytuacje poprzez komplikowanie sfery oczekiwań, jakie mają wobec siebie zakochani. Są momenty, kiedy truizm i sztampa uciekają gdzieś na chwilę, dając nam chwile obcowania z niezłą prozą obyczajową. Są to jednak tylko fragmenty. Całość udowadnia, że najważniejsze, co może nam się w życiu przytrafić, to moment, w którym dokonamy niemożliwego, czyli zrozumiemy nasze emocje.

Alicja dedykuje Wiktorowi następujące słowa: "Największą zaletą pisania jest możliwość obdarzania własnymi grzechami (i marzeniami) stworzonych postaci". To zdaje się jest credo pisarskie Ewy Bartkowskiej. Mamy tutaj marzenie o porywającej powieści, która ma wzruszyć i zakwestionować wszystkie te dotychczasowe wyobrażenia o miłości i przywiązaniu, jakimi raczyliśmy się w uporządkowanym świecie. Mamy także grzech wtórności tematycznej oraz grzech zaniedbania. Autorka zdaje się nie myśleć o czytelniku, wpisując w swych zakochanych cechy niemiłosiernie irytujące swą egzaltacją. A jeśli myśli o nim, to zapewne w kategoriach rozchwianego emocjonalnie odbiorcy, którego może porwać niekonwencjonalna historia o zdobywaniu szczęścia i jego utracie. "Ja, judaszka" jest prozą, która manipuluje czytelnikiem. A to jeden z największych błędów każdej powieści. Jeden z powodów, dla których Bartkowska nie tyle nie przekonała mnie to swojej historii, co zmęczyła pewną manierycznością w jej przedstawianiu.