"Hiszpania w filmach Pedra Almodóvara" Anna Sikorska

Wydawca: Attyka

Data wydania: 30 listopada 2015

Liczba stron: 190

Oprawa: miękka lakierowana

Cena det.: 33,90 zł

Tytuł recenzji: Filmy i społeczeństwo

Anna Sikorska doskonale zdaje sobie sprawę, że nie jest pierwszą osobą, która pisze o twórczości najbardziej charyzmatycznego hiszpańskiego reżysera. Umiejętnie korzysta z tego, co napisali jej poprzednicy, tworząc jednocześnie opowieść o artyście w duchu Gadamerowskiej hermeneutyki, wszak to praca naukowa starająca się badać mniej dotychczas omówione aspekty twórczości Almodóvara. Mam na myśli związek jego filmów z socjologią i antropologią. Sikorska wchodzi weń bardzo głęboko. Jednocześnie - poza kilkoma wstępami - operuje językiem zrozumiałym dla każdego odbiorcy, kreśląc coś na kształt gawędy i umiejętnie dobierając przykłady, gdy uważnie obserwuje każdy detal przede wszystkim we wcześniejszych filmach artysty. Pedro Almodóvar w tej książce jawi się jako genialny samouk, błyskotliwy kontestator, odważny eksperymentator oraz człowiek stający się współczesnym kronikarzem zmian w hiszpańskiej mentalności. Świetnie się to czyta, bo ta rozprawa naukowa sama poszukuje. Opowiada, sygnalizuje, przytacza zasadne dialogi. Rozwija akcję i rozbudowuje przesłanie. Odnosi się do filmów z szacunkiem i niespotykaną wnikliwością.

Z pewnością jest to lektura wskazana dopiero po obejrzeniu omówionych filmów. Anna Sikorska wchodzi w nie bowiem nadzwyczaj dokładnie, w związku z czym czytanie poprzedzające seanse byłoby z pewną szkodą dla tych drugich. Wcześniejsze osobiste doświadczenia z filmami były dla autorki ważnym przeżyciem i przyglądała się tym filmom ze szczególną uwagą. Teraz, udowadniając sygnalizowane wstępy, przypomina o strojach, dewocjonaliach, o ważnych dialogach czy ujęciach architektury. Detal odgrywa w rozważaniach bardzo ważną rolę, ale zasadniczym celem tej książki jest ukazanie filmów Almodóvara w kontekście przemian XX i XXI wieku, jakie dotknęły Hiszpanię, diametralnie zmieniając jej tkankę i świadomość obywateli - dzisiaj dużo bardziej dynamicznie mierzących się z życiem niż chociażby za czasów dyktatury Franco, której obecność na kilku możliwych poziomach Sikorska wskazuje w wybranych filmach.

To historia o tym, w jaki sposób dojrzałość twórcza reżysera wydobywała się z wpływów movidy - ruchu artystycznego odciskającego wyraźne piętno na pierwszych filmach. Potem opowieści zmieniają kształt i starają się coraz wyraźniej opowiadać bardzo konkretne historie. Sikorska również bazuje na konkretach. Przegląda kadry filmowe w odniesieniu do różnorodności hiszpańskiej religijności oraz do procesu destrukcji tradycyjnego podziału ról doprowadzającego w konsekwencji do śmiałych gier charakterologicznych na granicy płciowości. Ale to także książka o różnych - także erotycznych - aspektach corridy i o trudnych relacjach rodzinnych z wyszczególnieniem relacji matki z synem, której Almodóvar poświęca dużo miejsca. Sikorska wyraźnie sygnalizuje te aspekty katolicyzmu, które wciąż obecne są w świadomości przeciętnego Hiszpana, oraz obrazuje, w jaki sposób z kwestią wiary i przekonań radzą sobie filmowi bohaterowie, często zawieszeni między trudnymi wyborami i problemem akceptowania swojego pochodzenia wraz z konsekwencjami zmiany środowiska, w jakim żyją.

Wkraczamy do filmów w taki sposób, że poszczególne sceny lub dialogi bardzo czytelnie dokumentują dynamizm przemian rodzinnych i społecznych, za którymi stoją różne formy buntu, różnorodnie prezentowane. Anna Sikorska jest świadoma tego, że czasem drobiazg nadaje odpowiednie znaczenie całemu filmowi. Uprawia trudną sztukę interpretowania obrazów nasyconych różnorodną symboliką śmiało wychodzącą naprzeciw nowym oczekiwaniom i nowym formom przeżywania świata przez Hiszpanów. Osadzenie starszych filmów w kontekście historycznym idzie w parze z poszukiwaniem w tych nowszych wyraźnych sygnałów zmiany stylistyki i umiejętności sprytnego zderzania sacrum z profanum, które ma na celu nie tylko wywołanie specyficznej przyjemności obcowania z filmem. W tej książce dostrzeżemy i dzięki niej zrozumiemy to, co być może mogło nam umknąć w mnogości tropów. Almodóvar nigdy nie nakręcił filmu jednej interpretacji i Sikorska udowadnia, jak wiele przemyconej treści odnosi się do codziennego życia Hiszpanów i do ich pragnień ucieczki od takiego życia.

"Hiszpania w filmach Pedra Almodóvara" to książka o miłości do kina, ale także o wyjątkowo silnym związku z krajem, w którym równie silnie opowiada się o strachu i terrorze, jak i o ludzkich namiętnościach. Autorka nakreśla skomplikowany obraz klasowości społecznej, ale zaznacza jednocześnie, jakimi środkami Almodóvar wydobywa w swoich filmach to wszystko, co zostanie zrozumiane jako czytelny kod ponad wszelkimi podziałami. To też rozprawa z tym, co mocno nieoczywiste. Książka stawia również pytania retoryczne. Widzimy, że mowa jest o wyjątkowo czułym twórcy - ludzkie dramaty niedostosowania i egzystencjalne lęki przed samymi sobą potrafi ująć w barwne i przystępne opowieści, po których przeżywa się pewien rodzaj katharsis. Tak jak po corridzie, której kilka wykładni Sikorska także proponuje w swoich rozważaniach.

To ciekawa publikacja o hiszpańskich uwarunkowaniach czyniących z filmów Pedra Almodóvara produkcje z jednej strony bardzo specyficzne, z drugiej jednak - czytelne dla odbiorcy pod każdą szerokością geograficzną. To sposób analitycznego spojrzenia na warsztat, do którego reżyser przywiązał licznych aktorów i współpracowników będących z nim na stałe. Sikorska pokazuje, w którym momencie i w jakim stopniu Almodóvar chciał pozbawić hiszpańskiego odbiorcę odium strachu za samego siebie, własne wybory i poczucie, że chce się zdobyć lub osiągnąć cel innymi drogami niż do tej pory. Istotne jest przywołanie tych dyskretnie zaznaczonych obecności reżimu oraz to, w jaki sposób ograniczone przez Franco życie społeczne rozsadziły liberalne przemiany i ubarwiły nowe możliwości. Autorce udaje się stworzyć naprawdę nową książkę o hiszpańskim reżyserze. To jednak przede wszystkim opowieść o kraju, z którego wyrastają jego filmowe opowieści, i o ludziach, których poczynania stają się źródłem artystycznego natchnienia. Fascynująca wyprawa w świat kina i w głąb kraju będącego dla wielu z nas zagadką.

PATRONAT MEDIALNY