"Wszystko zależy od przyimka" Jerzy Bralczyk, Jan Miodek, Andrzej Markowski, Jerzy Sosnowski

Wydawca: Agora

Data wydania: 16 kwietnia 2014

Liczba stron: 288

Oprawa: twarda

Cena det: 39,99 zł 

Tytuł recenzji: Pytania o język

Ważna i potrzebna publikacja dla każdego. Jerzy Sosnowski - w międzyczasie wydał właśnie swoją nową powieść "Spotkamy się w Honolulu" - zorganizował cykl spotkań z trzema profesorami, którzy jak nikt inny dbają o poprawność polszczyzny, śledząc także jej przemiany. Jerzy Bralczyk, Jan Miodek, Andrzej Markowski. Czwórka żywo dyskutująca o języku. "Wszystko zależy od przyimka" nie jest żadnym cyklem wykładów. To zapis swobodnych rozmów na temat dzisiejszej polszczyzny, jej historii oraz przyszłości; rozmowa o językowej wariantywności, o bogactwie polszczyzny i o jej ewolucji. Jest to przede wszystkim książka, w której widać miłość, przywiązanie, szacunek i podziw dla każdej możliwej dzisiaj formy wykorzystania języka polskiego. Widać również, że rozmówcy traktują z szacunkiem każdy problem i nie dają nam prostych rozwiązań, sugerując przede wszystkim otwartość oraz świadomość tego, jak bogaty jest nasz język.

Sporo miejsca dyskutujący poświęcają zmianom w polszczyźnie. Zastanawiają się nad tym, co leży u ich podstaw. Pokazują, w jaki sposób zmieniamy język i siebie w nim intuicyjnie; kiedy robimy to racjonalnie, a kiedy wpadamy w pułapkę czasem śmiesznych, czasem przerażających "mód" w mówieniu i pisaniu. Warto zaznaczyć, że przede wszystkim o mówieniu Sosnowski rozmawia z profesorami. Krytyka, zadziwienie, oburzenie i podziw - mieszają się różne emocje i różne punkty widzenia na to, co dzieje się ze współczesną polszczyzną, która przecież nie ulega znowu tak wielkim zmianom jak inne języki europejskie. Mówienie kryje w sobie prawdę i hipokryzję. Rozmówcy śledzą jedno i drugie, punktują słabości, uzasadniają konieczność pozostawania przy uznanych już normach. Przede wszystkim jednak poddają się pasjonującej wymianie poglądów o tym, jak każdy z nich postrzega ewolucję języka i co widzi w niej pozytywnego, a co niepokojącego.

"Wszystko zależy od przyimka" to przede wszystkim książka o możliwościach polszczyzny. O tym wszystkim, co nie jest w języku ustalone, nie jest obligatoryjne. Spory - pół żartem, pół serio - dotyczą zagadnień, z którymi wciąż mierzy się każdy świadomy użytkownik języka, ale nie znajdziemy w tej publikacji kategorycznych sądów czy stwierdzeń bezdyskusyjnie jednoznacznych. Rozmówcy dobrze się bawią w bezpośrednim kontakcie ze sobą, ale przede wszystkim bawią się materią języka, nawiązując wieloznacznie do tego wszystkiego, co chcielibyśmy mieć wyłożone wprost, by zapamiętać i wiedzieć, że autorytety się nie wahają.

To głównie książka pytań, a nie odpowiedzi. Każda rozmowa koncentruje się na wielu wariantach oraz tezach i w każdej obserwujemy, jak językowcy radzą sobie ze wszystkim, co osaczające w polszczyźnie. Wszystkie dyskusje są ważne i nie sposób którejś wyróżniać. Zdaję sobie sprawę natomiast z tego, które wzbudzą większe zainteresowanie czytelników. Debata o języku internetu to rozmowa o inwazji form graficznych, które mają zastępować komunikaty. Świetna jest rozmowa o problemach interpunkcyjnych Polaków i o umiłowaniu do interpunkcji w ogóle. Czy każdy z nas wie, czym jest przecinek retoryczny? Dlaczego tak bardzo boimy się używać średnika? Jak wzbogaca nasz język interpunkcja i skąd te wciąż mnożące się z nią problemy? To jeden z tej mniej licznej grupy tematów poświęconych zapisom, a nie mówieniu.

Problematycznych zapisów jest zresztą wiele. Jak odmieniać nazwiska i czy należy to robić? Jak zapisywać anglicyzmy, tak przecież ekspansywne i nie sprawiające problemów w mowie, a boleśnie uwierające w zapisie? Wpływ języka angielskiego na nasze mówienie jest rozpatrywany przez rozmówców na kilku płaszczyznach. Zadziwiające może być to, że polszczyzna tak wiele wchłania jeśli chodzi o obce języki, a sama nie była w stanie wyeksportować do nich czegoś swojego, bo przecież znana wszędzie "wódka" to słowo rosyjskie. Polszczyzna - bez ekspansywności -  jednak żyje w prawie 50 milionach użytkowników i o wielu formach tego życia naukowcy rozmawiają ze szczególnym zaangażowaniem oraz pasją.

Istotne są rozważania o kulturze językowej oraz o czymś wręcz przeciwnym, o brutalizacji i postępującej agresji języka mówionego. Rozmówcy wychodzą od konkretnych kontekstów sytuacyjnych, w których polszczyzna wymusza u nas stosowanie różnych form, do których nie zawsze jesteśmy przekonani. Panowie ciekawie dyskutują o adekwatności stylu i o istocie stylizacji jako takiej. Rozważają problem wulgaryzmów oraz ich miejsce w języku, analizują narzucający się nam język reklam, mówią także o umiejętności stosowania się (lub nie) do tak zwanej politycznej poprawności, która przecież tak naprawdę powinna być nazywana poprawnością obyczajową.

Jerzy Sosnowski stara się jedynie sugerować problemy, dyskretnie kryje swoje uwagi gdzieś w tle, jest jednak doskonale przygotowanym do tych rozmów moderatorem. Tylko dzięki niemu dyskusje wędrują w kierunku dla czytelnika pożądanym, bo nie tworzy się z tego zapis trzech punktów widzenia z nakreśleniem różnic i podobieństw poglądów, lecz żywa, często emocjonalna wymiana zdań - z większą liczbą niepokojących znaków zapytania niż kategorycznie stawianych kropek. Autor książki zachęca rozmówców do fantazjowania na temat przyszłości polszczyzny. Każdy z profesorów wzbogaca dyskusje anegdotami, dzięki czemu rozważania o tym wszystkim, co w polszczyźnie jest żywe, ożywiają dodatkowo przez pryzmat osobistych doświadczeń Jerzego Bralczyka, Jana Miodka i Andrzeja Markowskiego.

A jeśli ktoś poczuje niedosyt, bo nie znajdzie w tej publikacji jasnych odpowiedzi na nurtujące go pytania, niech pomyśli nad tym, o czym jest naprawdę ta dość oryginalna rzecz. Czy rzeczywiście mamy być wciąż przekonywani przez autorytety o słuszności danych rozwiązań w mowie i piśmie? Czy nie jest tak, że dzięki tej książce możemy dostrzec, że także autorytety pozostają bezradne i do tej bezradności potrafią się przyznać? Jerzy Bralczyk mówi: "Kiedyś myśleliśmy o języku jako o czymś, co nas wyraża. Teraz myślimy o nim cały czas jako o czymś, co innych przekonuje". Warto zastanowić się nad tym, jak każe o języku myśleć ta publikacja. Warto wiedzieć, co uzasadnia, co sugeruje, na co utyskuje, a z czego zwyczajnie żartuje. Bo jeśli - jak wspomina jeden z rozmówców - język może być przyzwyczajeniem, niech będzie przyzwyczajeniem, które lubimy i które wybieramy świadomie. Równie świadomie, krytycznie nawet i z otwartym umysłem należy przeczytać książkę Jerzego Sosnowskiego, gdzie wielokrotnie zostanie nam udowodnione, jak wiele czasem zależy od tytułowego przyimka. Dużo więcej od nas samych i naszej świadomości językowej.