"Czy to się nagrywa?" Tomasz Pindel

Jerzy Sobiesiak, pracownik Instytutu Socjologii Uniwersytetu Małopolskiego, wpada pewnego dnia na pomysł uruchomienia programu z dotacji rządowych, w ramach którego samotne kobiety z dużych miast będą mogły się zbliżyć do samotnych mężczyzn ze wsi. „Wieś versus miasto – „stary kawaler” versus „stara panna”. Zmiany struktur małżeńskich i ich implikacje w społecznym życiu w Polsce ostatniej dekady” – taki oto tytuł otrzymuje projekt, do którego Sobiesiak podchodzi bez zaangażowania. Mam wrażenie, że w taki właśnie sposób podszedł do napisania swojej pierwszej powieści sam Tomasz Pindel. Świetny tłumacz okazuje się marnym pisarzem, a powieść rzekomo dowcipna i ironiczna wywołuje na przemian ziewanie i myślenie o tym, co zrobić, aby nie czytać tego dalej.

„Czy to się nagrywa?” ma charakter reportażu, w którym polifonia głosów rozmówców zamienia się w bełkot. Wypowiada się zarówno sam Sobiesiak, jak i popierająca go działaczka polityczna, biorące udział w projekcie kobiety i mężczyźni oraz cała masa osób pośrednio lub bezpośrednio związana z ich perypetiami. Ponieważ projekt szybko zyskuje sobie medialną sławę, zaczyna się nim interesować także rządowa opozycja, a wtedy dokonania Sobiesiaka zostają zdyskredytowane, zaś jemu samemu ktoś podkłada świnię… trupa znaczy, i to niejednego.

Trzy idiotki z miasta zbliżają się z trzema idiotami ze wsi. Bohaterowie to dość żenujące postacie i tak naprawdę nie wiadomo, o co chodzi w tych potrójnych randkach. To znaczy wiadomo, o seks chodzi, o przyszłą prokreację, o budowę podstawowej komórki życia społecznego, czyli o to, od czego ludzie ci się migali. I tak oto mamy sparzone na siłę następujące duety: dyrektorka wydawnicza Eliza z Franciszkiem z miejscowości Garb, tłumaczka Karolina ze Stanisławem, sąsiadem Franka oraz Gabriela, wolny strzelec fotografii z Zygmuntem, który mimo czterdziestu czterech lat nadal mieszka z matką. Ich spotkania są jednocześnie iskrzącymi zderzeniami kultur. Mogłoby to być coś interesującego, ale nie jest. Dlaczego? Dlatego, że autor skupił się przede wszystkim na sensacyjnej intrydze, zrobił z tej książki coś na kształt „political fiction”, namnożył wątków i wulgaryzmów, posklejał to wszystko pękniętą taśmą i zaserwował jako – jak sam wspomina w zakończeniu – „porządną książkę”. „Czy to się nagrywa?” nie jest ani porządna ani nawet nieporządna, albowiem nie wiadomo za bardzo, jakie ma przesłanie i do kogo jest kierowana.

Tempo akcji jest tak błyskawiczne, że od pierwszego niewinnego spotkania miastowych z wsiokami do spektakularnej akcji odbijania tych pierwszych przez drugich z kliniki psychiatrycznej czasu poświęconego lekturze upływa niewiele. Idiotyzm goni idiotyzm i ma to być zabawne. Zainteresowanie wzbudzić może jedynie język tej książki, a właściwie językowa wieża Babel, którą z polszczyzny tworzą bohaterowie. Nic ponad to nie jest warte uwagi i naprawdę szkoda, że ta książka sama siebie grzebie, kiedy autor dokłada do niej coraz to nowe wypowiedzi i kleci intrygę na miarę tabloidu.

Jasne, Tomasz Pindel nie tyle bawi się językiem, co chce go zamienić w narzędzie, którym uderzy w rzeczywistość pełną absurdów i każdego myślącego Polaka przyprawiającą o ból głowy. Mamy próby wdarcia się do kilku sfer i zdyskredytowania ich: naukowców, wielkomiejskich yuppies, bezmyślnych chłopów, skorumpowanych organów władz samorządowych, w końcu świata polityki i dziennikarstwa śledczego. Można spojrzeć na dokonanie krakowskiego tłumacza jak na smutną – mimo wszystko – opowieść o trudnościach w porozumiewaniu się między ludźmi, o smutku istnienia samemu w tłumie, o nieumiejętności bycia otwartym na świat i tolerancyjnym względem innych. Można. Ja jednak widzę w „Czy to się nagrywa?” kiepską próbę literatury rzekomo lekkiej i przyjemnej, której humor jest wisielczy, a ironia taka sobie. To po co pisać książki „takie sobie” i nazywać je „porządnymi”?

Podtytuł powieści brzmi „Komedia prawie erotyczna”. Problem jest taki, że ani to komedia (rzecz gustu oczywiście, mnie tego typu poczucie humoru nie odpowiada), ani też erotyki w niej nie ma za grosz, a chciałoby się jej w jakimś rozsądnym wymiarze, bo spotkania miejsko-wiejskie będące spotkaniami damsko-męskimi winny być iskrzące i erotyką podszyte jak najbardziej.

Myślę, że ta książka to taki eksperyment jak projekt Sobiesiaka. Jedno i drugie kończy się fiaskiem, ale nie martwię się tym za bardzo. Tomasz Pindel sprawia mi przyjemność znakomitymi przekładami. Obcowanie z jego własną prozą uważam za czytelniczy wypadek przy pracy.

Wydawnictwo Świat Książki, 2011