"Złość" Magdalena Miecznicka

„Zawsze można liczyć na rodziców, że popieprzą nam w głowach”. Tak myśli Marta, główna bohaterka książki „Złość”. Popieprzyli, ale nie tylko samym sobą. Kobieta drugiej książki Magdaleny Miecznickiej – jak z samego tytułu można wnioskować - będzie w złości, ale w gruncie rzeczy przeczytamy typową historię poranionej w młodości dziewczyny. Nagle – pojawiającemu się po dziesięciu latach ojcu, jej macosze i ich młodym przyjaciołom z Ameryki - Marta postanawia zafundować koszmar, w którym być może oczyści się z własnych lęków, kompleksów i smutków niepotrzebnej kiedyś ojcu córki. Czytelnikowi funduje książkę przede wszystkim przewidywalną i uciekającą od koniecznych w opisanych sytuacjach analiz psychologicznych postaci. O tym zaś więcej potem.

Tymczasem nie wiem, co to za kobiecy pęd pisarski każe autorkom umieszczać swe bohaterki w sytuacjach krańcowych i wymagających od nich zmian, a wszystko w malowniczej scenerii Włoch czy Francji. Maja Wolny i Małgorzata Ylidrim opiewają piękno Włoch, gdzie metamorfozom ulegają ich bohaterki, Miecznicka zaś zmieni się w przewodnika po Lazurowym Wybrzeżu. Może to ma być odpowiedni świat, w którym jest i upał, i kuse stroje płci obojga i czasami chłodne noce do wspominek oraz kartkowania pretensjonalnych wpisów z młodości w jakichś sekretnych dzienniczkach. Dramat Marty ze „Złości” świetnie by się odbywał w jakiejś chłodnej rzeczywistości, najlepiej w Norwegii czy Finlandii. Doskonale zgrywałoby się to z lodowatymi na początku relacjami między Martą, jej macochą Karoliną a zgorzkniałym ojcem, w którego sercu nie da się odnaleźć niczego, co ciepłe. Zapewne byłoby to niezbyt przyjazne dla Amerykanów, których ojciec Marty zaprasza na wakacje życia; oni bliżej się poznają i odkryją piękno Europy tej południowej niż jej chłodnej części, gdzie złość by zamarzała, miast się rozpuszczać.

Marta z początku niechętnie i ze wstydem odnosi się do wszelkich przejawów dobroczynności macochy Karoliny, ale po pewnym czasie odkrywa, że otaczający ją luksus, jakiego nigdy nie miała, nawet daje możliwość przemyślenia swojej krzywdy i bólu. Tu zaczyna się akcja, której finału można się domyśleć, w związku z tym w omówieniu winien jestem raczej nakreślenia tylko przyczyn, a nie opisywania skutków tego, co ma się stać w rojeniach Magdy. Miecznicka napisała historię bardzo, bardzo przewidywalną, uprościła wiele spraw związanych z czuciem i odbieraniem rzeczywistości skrzywdzonego dziecka (Mariusz zakłada jedynie, że córka nie ma do czego wracać i jest to jedna z mocniejszych wypowiedzi w tej książce); dodatkowo nadała dość infantylny wyraz głównej postaci - Marty pozerki, która wciąż „bije młodszych” tym, że jest inna: podpala tytoń, czyta Rotha, Plath i Tołstoja, a nie magazyny o modzie czy karty dań w drogich restauracjach. Dodatkowo atutem staje się dla niej nieszczęśliwe dzieciństwo, ale nikt – zarówno w konstancińskiej willi przez wyjazdem jak i później, w Nicei – nie jest tym zainteresowany i nie chce rozmawiać o tym, co Marta przeżyła.

Wiemy jedynie, że teraz kieruje nią złość. Zgodnie z wieloma teoriami psychologicznymi pod złością kryje się sporo emocji i uczuć, które lepiej zastąpić, a wtedy można usprawiedliwić bycie złym. Nie, Marta nie jest zła. Chce toczyć grę opartą na własnych zasadach, ale chyba do końca ich nie ustaliła. W opinii Macochy jest zimną intelektualistką o wrednym charakterze. I po co taką „flądrę” zabierać na idylliczny rejs po morzu, kiedy będziemy chłonąć cudne powietrze nie dla niej przeznaczone i uszczuplać portfele o ogromne ilości euro z portfela Mariusza nie przez nią zarobione? Przecież i tak znajdziemy się w pustce definiującej nasze codzienne, sztuczne życie, tyle że odbędzie się to łagodniej, w innej scenerii. Teatralna Karolina żyjąca na pokaz na pewno nie zadałaby na głos takiego wcześniejszego pytania, ale czyż nie wszyscy uczestnicy letniego rejsu poza parą młodych Amerykanów i samą Martą tak myśli?

Marta przez lata nienawidziła ojca. Najpierw tak po prostu, bo poszedł sobie chwytać się za bary z możliwościami lat dziewięćdziesiątych minionego stulecia. Kiedy zobaczyła dom i kobietę, z którą mieszkał, a dodatkowo poznała uśmiechniętą i naiwną parę młodych zza oceanu, zaczęła myśleć o tym, co może z tego wyrwać, mieć swojego. Generalnie filozofia, którą autorka mogła mieć przy pisaniu jest taka – coś tam sobie wymyślę, coś zrealizuję, pewnie się to skończy w jakimś łóżku, z ocieraniem łez rozpaczy, ale także z dobrymi drinkami i muzą oraz z papierosami, które nagle moja bohaterka zacznie lubić. To dobrze, że tak właśnie nie planuje swej zemsty Marta, bo zrujnowałoby to „Złość” całkowicie, a na razie chcę dowieść, ze to po prostu tylko nieciekawa książka. Może jednocześnie zmusić niektórych zezłoszczonych, że Marta nie dała mu dobrego świata, że chciałby poczytać o pięknej południowej Francji, a czyta wynurzenia całkowicie normalnej dwudziestolatki, nadającej swym cierpieniom wielką wagę.

Kiedy czytamy, że dziewczyna, macocha, wiecznie pewny siebie i arogancki mąż oraz Brian i Maja – zachwyceni wszystkim, co się wokół nich znajduje, nie mają o czym rozmawiać z Martą, automatycznie myślimy o tym, czy to z nią, czy też z nimi razem jest coś nie w porządku. Marty realizm w poglądach i alienacyjna dusza unikająca współtowarzyszy podróży od razu czyni z niej osobę „z innej bajki”. Tymczasem Marta jest zła i chce tę złość wyrazić, snując koszmarną intrygę tak, by reszta pamiętała Niceę okropnie. Tak więc jadą, wsiadają na ekskluzywny (a jakże!) jacht… i niech zaczyna się ich gehenna.

Maja jest dla Marty słodką amerykańską idiotką i bohaterka uważa, że z nią sobie poradzi. Karolina już jej nie lubi i to dla niej bardzo dobre. Ojciec w swym cynizmie wyprasza sobie jej wcześniejsze dąsy, bo nie ma żadnych wyrzutów sumienia, iż ją porzucił, więc niech się zabawia, skoro dostaje okazję. Marta się zatem bawi, a tymczasem Miecznicka na wielu stronach pokazuje, jak trudno pogłębić jej rys jakiekolwiek bohatera. Brak choćby przemyconej wzmianki psychologicznej gdzieś między innymi zdaniami. Mamy za to książkę nie o dwudziestolatce, która pragnie wyrzucić z siebie zło, a mało błyskotliwy obraz młodej gniewnej i rzekomo „mądrej”, która bez lęku włóczy się gdzieś w nieznane po Nicei i tylko dzięki szczęściu nie trafia na zboczeńca czy maniaka, lecz na osobę, która mówi jej: „Kto z nas nie został skrzywdzony przez rodziców?”. No właśnie, wszystkich bez wyjątku mamy karać?

Każdy z nas - gdy dojdzie do pewnego etapu - w chęci ukarania rodziców, świata, jego otoczenia, jest w gruncie rzeczy taki sam. Napisać książkę uniwersalizującą tę problematykę nie jest łatwo. „Złość” to po prostu lekkie czytadło, w którym rodzinne dramaty pojawiają się tylko w tle. Gdzieś między pękaniem świata idei Karoliny, podobnym procesem do tego u Mai i uświadomieniem sobie przez Briana, że skoro jest Amerykaninem, to stawia się w knajpie drinki i jest dobrym kochankiem. Między banałami… kolejny banał, niestety. Uderzenie w tę banalność Magdaleny Miecznickiej jest jak cios zadany tępym narzędziem. Wrażenia nie robi.

Grzechy rodziców, miłość, cierpienie, upały Lazurowego Wybrzeża, cudność kochanka i pewność, że wszystko (poza Martą) należy do ciebie – to mogą być jakieś chwytne słowa promujące „Złość”. Jak dla mnie napisano tę książkę za szybko, bez emocji i chyba też bez większego szacunku dla czytelników, bo wielu bohaterów „Złości” jest po prostu papierowych. Są świetnie dobrani, ale są kukłami w teatrze pantomimy. Zaś prawdziwą i jedyną naprawdę wyczuwalną w książce złość odczuwa ojciec bohaterki, nie ona sama; tak przecież spragniona, by złość nią niosła…

Wydawnictwo Literackie, 2012