"Kawa u Doroty" Wojciech Chmielewski

Wojciech Chmielewski prezentuje specyficzną jakość we współczesnej literaturze polskiej. To realista, który lubuje się w niedopowiedzeniach i przez to czyni swoją prozę tak bardzo niejednoznaczną, choć osadzoną w szarej rzeczywistości. „Kawa u Doroty” to jego pierwsza powieść, ale jej zawartość jest wtórna wobec choćby wydanego przed dwoma laty zbioru opowiadań „Brzytwa”. Zagubienie, samotność, próby szukania siebie w przeszłości, do tego obowiązkowy motyw wędrówki, ucieczek i powrotów oraz duszna atmosfera zawieszenia gdzieś między życiem a śmiercią, której doświadczanie będzie najważniejszym przeżyciem głównego bohatera książki, będącego świadkiem odejścia szkolnego kolegi, sąsiadki, rodziców…

Trudno powiedzieć, czy „Kawa u Doroty” porwie czytelnika, bo i nie jest to chyba powieść, która ma porywać. Ci, którzy znają dokonania twórcze Chmielewskiego mogą być rozczarowani, bo pojawia się w trakcie lektury taka myśl, że ten smutny pisarz wciąż obsesyjnie wraca do banalnych problemów egzystencjalnych. Ci, którym nazwisko nic nie mówi, szybko dostrzegą, iż książka ta wpisuje się w nurt zawiedzionych życiem monologów wewnętrznych bohaterów wieku średniego, jakich wiele już poznać mogliśmy na przestrzeni ostatnich lat. Czy warto zatem przeczytać „Kawę u Doroty”? Warto na pewno wiedzieć, iż mamy do czynienia z prozą bardzo poważną. Tak poważną, że nie pozwalającą na to, by uśmiechnąć się choćby na chwilę przy czytaniu o kilku ocierających się o groteskę sytuacjach w niej opisanych. Trzeba o tej opowieści napisać ze śmiertelną (sic!) powagą i jeżeli to zniechęci do czytania, trudno. Bohater Chmielewskiego nie może żyć bez kawy w „Błękitnej” podawanej przez kelnerkę Dorotę. My możemy przeżyć bez wnikania w jego egzystencjalne rozterki.

Autor buduje obraz mężczyzny niespełnionego i zagubionego. Pozornie ma wszystko, co zapewnia spokój – kochającą rodzinę, pracę, ustabilizowane życie. Tylko czy artysta – a jest nim były malarz zmuszony przez los, by studiować techniczny kierunek – jest w stanie odnaleźć się w ustabilizowanym świecie powinności męża i ojca? Zasadniczym problemem jest brak poczucia przynależności do jakiejkolwiek grupy społecznej i wiekowej. Mężczyzna Chmielewskiego ma już za sobą młodość, a jeszcze nie otarł się o starość. „Czuję się zawieszony pomiędzy, bez określonego statusu. Byłem już w grupie pierwszej, jeszcze nie dotarłem do drugiej”. To zawieszenie powoduje, iż nie jest w stanie cieszyć się tym, co ma. To, co zdobył, to wynik nieustannego zmagania się z życiem, które zawsze rzucało mu kłody pod nogi albo przez które sam je sobie rzucał. I pierwszym źródłem wiadomości o tym życiu są wspomnienia, bolesne i smutne, naznaczone piętnem wyobcowania od dzieciństwa aż po dorosłość.

Wychowany w małym miasteczku u boku bogobojnej babci któregoś dnia wyrusza do wielkiego miasta, w którym musi rozpocząć nowe życie. Na jego drodze pojawiają się różni ludzie, ale bohater czuje, że istnieje gdzieś obok nich. Doświadcza nie tylko trudów dorastania w samotności, lecz przede wszystkim uczuć lokowanych niewłaściwie i w niezbyt sprzyjających momentach. Pasja malowania, odzwierciedlania rzeczywistości za pomocą rysowanych kresek, jest jednocześnie sposobem ucieczki od tej rzeczywistości, jaka niesie ze sobą wiele zagrożeń. Jest zatem bohater Chmielewskiego swoistym eskapistą i unika życia. A przecież tak naprawdę żyje bardzo intensywnie, o czym możemy się przekonać, czytając już wspomnienia z wczesnej młodości.

Najbardziej interesujące wydają się jego relacje z kobietami. Tym bardziej, że wizerunek tejże postaci uzupełniany jest z perspektyw kobiet, jakie pojawiły się w jego życiu i komentują (w listach) jego poczynania i doświadczenia. Najważniejsze kobiety to oczywiście babka i matka. Potem pojawia się bliskość z siostrą zakonną Lidią. Są i młode kobiety – jedna określana mianem Blond Loczki, druga imieniem Sylwia. To niepełnosprawna sąsiadka, która wydaje się być najbardziej wnikliwą obserwatorką życia bohatera. Jest w końcu żona, także Dorota (choć nie tytułowa), u boku której mężczyzna znajduje obecnie wsparcie i pokrzepienie. Każda z kobiet w jego życiu oddziałuje na tego życia postrzeganie i każda z tych relacji mogłaby być rozwinięta w osobnych historiach, które nadawałyby się na powieści. Chmielewski kreuje bohatera zależnego od kobiet, od ich wpływów, od bliskości, której się w tych relacjach boi. Strach to także jedno z ważniejszych doświadczeń w „Kawie u Doroty” i to ze strachu wypływać może wiele decyzji, jakie w życiu podejmuje bohater powieści.

Ta książka to interesująca próba manewrowania między tym, co realne i dosadne a tym, co symboliczne i tajemnicze. Tyle tylko, że momentami staje się albo przewidywalna, albo statyczna, albo po prostu męcząca, niestety. Powieść o tym, jak pozory mogą mylić i dynamiczne życie można zatrzymać w miejscu. Obawiam się jednak, iż w miejscu stanie także jej czytelnik i może być odrobinę rozczarowany.

Spółdzielnia Wydawnicza "Czytelnik", 2010