"Preparator" Hubert Klimko-Dobrzaniecki

Wydawca: Od Deski Do Deski

Data wydania: 30 marca 2015

Liczba stron: 232

Oprawa: miękka ze skrzydełkami

Cena det.: 32 zł

Tytuł recenzji: Całe to zło...

Nowe wydawnictwo Tomasza Sekielskiego rozpoczyna działalność specyficzną serią książek. Oto pierwsza z nich. "Preparator" oparty został na faktach, ale to literacka fikcja. Ta książka jest projektem na zlecenie i wyszła całkiem nieźle. Hubert Klimko-Dobrzaniecki zapoznał się ze sprawą Adama Deptucha, który zamordował siostrę i matkę, poruszając nie tylko łódzką opinią publiczną. Przyjął perspektywę mordercy, ale nie spotkał się z nim osobiście. Jego fikcja literacka zdaje się natomiast dużo bardziej koszmarna niż orzeczenia sądu wraz z wyrokiem. Dlaczego tak się dzieje?

"Preparator" jest dziełem, którego celem jest być może uczłowieczenie bestii, ale gdyby chodziło o ten zabieg, książka nie wyróżniałaby się z szeregu tworów literacko-filmowych budujących dodatkową narrację do słynnych procesów sądowych. Ten Adama Deptucha trwał bardzo krótko. Winę określono jednoznacznie, motywacje są już mniej czytelne. Autor "Pornogarmażerki" pisał w niej o kontrowersyjnych postaciach, które pozostawiły trwałe ślady w świadomości Austriaków. Choćby Josef Fritzl. Napisanie "Preparatora" mogło być konsekwencją fascynacji z poprzedniej książki, ale prawdopodobnie przede wszystkim okolicznością do opowiedzenia historii o tym, ile zła dokonujący zbrodni bierze ze świata, który go otacza. Klimko-Dobrzaniecki snuje rozmyślania, jakie zajęły już umysły wielu przed nim. Stawia wciąż aktualne i stale otwarte pytanie o to, czy za okrucieństwo czynów danego człowieka nie odpowiada w dużym stopniu okrutny świat wokół niego. Buduje narrację oszczędnymi środkami, ale pozostawia nas w świecie tak wielkiej opresji, że po lekturze odnosi się wrażenie, iż sprawa Deptucha to dramatyczna konsekwencja chaosu, nad którymi ci bez siekiery w dłoni panują być może jedynie przypadkiem...

"Preparator" ma formę dialogu. Mamy do czynienia z przesłuchaniem, a to daje oskarżonemu okazję, by opowiedzieć o swoim życiu przepełnionym frustracją, żalem i różnymi formami nakazów, które komplikowały jego życie i nie dawały szansy na to, by znaleźć w nim porządek. Opowiadający snuje swe refleksje dość chaotycznie, ale w tej dygresyjności tkwi siła prozy Klimko-Dobrzanieckiego. Obok historii życia mordercy poznajemy także jego poglądy na świat relatywizujących się wartości. Na rzeczywistość coraz bardziej pozbawioną konturów, w której mroczny katastrofizm nakazuje bohaterowi pomyśleć o sobie samym jako egzemplifikacji wieszczonego przez niego końca.

Rodzina zawsze była opresyjna. Leworęczność i jąkanie to stygmaty po matczynym okrucieństwie. Nerwowa i wiecznie wymagająca matka nie umiała nigdy ani zrozumieć, ani okazać jakiejkolwiek formy czułości. Siostra żyła w innym, uporządkowanym świecie. W przeciwieństwie do brata miała wyraźne priorytety, zrobiła maturę, ukończyła studia, poddała się porządkującej presji matki i zawsze była jej ukochaną córką. Mężczyźni w domu żyli na marginesie. Ojca spotykał podobny los co syna. W swym odrzuceniu stawali się sobie bliscy w tych nielicznych momentach, które narrator opisuje z troską i czułością. Wizyty u fryzjera, wspólne wędkowanie. Odwiedzanie cmentarza i objaw czułości zapamiętany przez syna w tym specyficznym otoczeniu. Obaj zresztą byli blisko śmierci przez całe życie. Fach preparatora, zimnego doktora, specjalisty od formowania zwłok na kształt żywej istoty - to wszystko zbawienny i jednocześnie bolesny spadek po ojcu. Tym, który domowej atmosfery także nie mógł znosić, ale wybrał rozwiązanie inne niż syn...

Dla tego, który zabił siekierą, jako taki uporządkowany świat kończył się tak jak czas czarno-białej kliszy czy przypominający taką kliszę okres PRL-u. Zło objawiło się w barwach, możliwościach i komplikacjach - one przychodziły stopniowo, ale miały swoje wyraźne oblicze. Świat nie mógł się, niestety, zatrzymać w Czechosłowacji, gdzie pojawiła się miłość, ale i odrzucenie. Świat podążał do przodu, w tej Polsce przepełnionej zazdrością, zawiścią i wzajemną wrogością. Morderca dorastał w samotności i tę samotność w sobie oswajał. Opresyjne było wszystko - wpływ matki, przyjęta forma wyznania, seksualność, komplikacje bytowe i rodzinne, codzienność niemożliwa do uniesienia na własnych barkach. Klimko-Dobrzaniecki delikatnie punktuje w swej narracji momenty, w których nienawiść i frustracja wzięły górę nad zdrowym rozsądkiem. To były pewne etapy wkraczania do piekła własnego umysłu. Do odcinania się od wszelkich form życia na rzecz kontaktu ze zmarłymi, co nabiera dodatkowego znaczenia, gdy zestawi się fakt współistnienia przejawów życia i jego końca w całym skomplikowanym żywocie mężczyzny. Bo tytułowy preparator opowiada o kształtowaniu się ludzkiej tożsamości w systemie bardzo surowych nakazów i okrutnie boleśnie nakreślanych granic - tego, co wolno robić, co robić należy i czego robić w żadnym wypadku nie wolno. Wybory dyktowane były strachem i poczuciem zagubienia, ale także rozpaczliwym pragnieniem dopasowywania się do ułomnego świata, którego opresyjność osaczała coraz bardziej, coraz boleśniej domagając się złamania sztywnych granic.

Hubert Klimko-Dobrzaniecki usiłuje odnaleźć moment, w którym zachodzi pewna zmiana i podejmowane jest działanie o nieobliczalnych konsekwencjach. Przesłuchiwany wyraża to w następujących słowach: "Istnieje w nas coś dziwnego, zupełnie niewytłumaczalnego, że po prostu chce się, a nie wie dlaczego". "Preparator" nie stara się tłumaczyć czy oswajać dziwności. Nie zadaje także wprost żadnego z pytań, które mogłoby rozpocząć to dramatyczne "dlaczego". To opowieść w gruncie rzeczy uniwersalna, bo dotykająca problemu niedostosowania ludzkich oczekiwań do rzeczywistości. Niedopasowania człowieka chcącego ułożyć sobie życie do świata rujnującego jakąkolwiek hierarchię, którą uda się wypracować. To także - co oczywiste - książka o bolesnych śladach, jakie pozostawia w człowieku traumatyczne dzieciństwo, i o niemożności wyjścia poza osobistą niemoc. Bo piękno można zobaczyć w smutku, a w zbrodni rozpaczliwą próbę wyrażenia buntu, na który nie można było zdobyć się przez całe życie.

"Preparator" to fikcja o sprawach i uczuciach nadzwyczaj realnych. O miejscach, z których wydobywa się ludzkie zło, i o tym, w jaki sposób człowiek się mu poddaje. O niezawinionym cierpieniu i czynieniu innym zła w drodze odwetu, bo chyba każdy może sobie zrekompensować to, iż żyje w nieprzyjaznym mu świecie... O wszystkich tych mrocznych sprawach, o których staramy się nie myśleć, oceniając każdą ludzką bestię jednoznacznie przedstawianą przez media w kontekście okrucieństwa jej zbrodni. Także o tym, że nie da się opisać zła jednoznacznie, a jego poszukiwanie w świecie właściwie nim przesyconym, może być trudne i niejednokrotnie kontrowersyjne.