Przed czterema laty Wydawnictwo
Znak przypominało o rocznicy wprowadzenia stanu wojennego, wydając smutne i
nostalgiczne „Opowieści z powielacza” Doroty Zańko. Był nastrój minorowy,
przypomnienia dramatyzmu tamtych dni; wyraźna, ale czarna kreska wspomnień z
1981 roku. Tymczasem niedawno ta sama oficyna postanawia opowiedzieć o tamtym
roku inaczej - w cieplejszych barwach i sentymentalnie w sposób kuszący, bo pozornie
radosny.
Witold Szabłowski i jego
żona Izabela Meyza, warszawscy dziennikarze, podjęli się akcji ryzykownej i
dość kontrowersyjnej. Postanowili sprawdzić, czy dzisiaj można przeżyć pół
roku, cofając się do czasu, który pamiętają ludzie najwcześniej urodzeni w
latach siedemdziesiątych minionego stulecia. Zatem pełen obraz odmienności
komunizmu i kapitalizmu są w stanie prawdziwie odróżnić w ich książce ludzie wchodzący już w
wiek średni. Jak odbiorą „Nasz mały PRL” choćby studenci – statystycznie
stanowiący duży odsetek współczesnych czytających? Czy ta książka naprawdę
dociera do odbiorców, którzy PRL kojarzą już tylko z archaicznymi gadżetami? Do
kogo jest skierowana? Do tych, co przeżyli i mogą wspomnieć, czy też do tych,
którzy niczego już nie pamiętają i trzeba im co nieco przypomnieć? A może do
jednych i drugich? „Nasz mały PRL” to na pewno publikacja, wobec której nie
można przejść obojętnie. Zastanawiam się, czy aby nie nazbyt tendencyjna. A
nawet jeśli, to chyba warto zwrócić uwagę na oczywistości dzisiejszego świata,
które teoretycznie życie ułatwiają. Bo przecież wcześniej, kiedy żyło się
inaczej, życie miało swoją inną, być może bardziej intensywną treść.
Co zrobili autorzy? „(…) Zamieszkaliśmy w wielkiej płycie,
zamieniliśmy laptopy na maszynę do pisania, GPS-a na starą mapę, a komórkę na
telefon z tarczą. Przestawiliśmy się z Ikei na meble z Zakładów Produkcji Mebli
w Wyszkowie, a z opla astry na FIATA 126P, z oliwy z oliwek na smalec ze świni,
a z sushi – na bitki wołowe”. Stworzone na wzór bytów z początku lat
osiemdziesiątych XX wieku, egzotyczne awatary zostają z nowoczesności wrzucone
w świat, który wiele miał oblicz i niejedno imię. Stąd też „ich” PRL. Okazuje
się, że definicji tego okresu może być tyle, ilu ludzi wtedy żyło. Każda
jednostkowa pamięć niesie w sobie inne obrazy. Szabłowski z żoną postanowili
faktycznie przenieść pewne obrazy standardowe – otoczyli się bowiem
przedmiotami z tamtej epoki i z nimi obcowali - czyniąc z ich mozaiki obraz
życia, jaki każdy z nas odbierze inaczej, na swój sposób. Autor po półrocznym
okresie, kiedy żyli jak w innej epoce, wrócił do dobrodziejstw kapitalizmu z
radością. Bez szaleństw. Szabłowski stwierdza bowiem: „Po powrocie do
kapitalizmu nie dostaliśmy jobla”. Rozpoczynając lekturę tej książki, niektórzy
zapytają, czy tego jobla nie dostali, decydując się na życie, którego już po
prostu nie ma.
Dzięki komunistycznej manii
przechowywania i gromadzenia, Meyza i Szabłowski w miarę bezproblemowo znajdują
wszystko, czym trzeba się otoczyć, aby cofnąć się w czasie do świata, gdzie był
czas na normalne relacje międzyludzkie, choć były one – indoktrynowane nowomową
– także jak dzisiejsze skażone nieufnością, ograniczonym kredytem zaufania. Na
początku wzbudzają duże zainteresowanie znajomych i przyjaciół. Są atrakcją.
Tak też może być traktowana ich książka o specyficznym ekscentryzmie. Co dzieje
się po pewnym czasie? Zainteresowanie wygasa. Ludziom z kapitalizmu nie chce
się dzwonić na ich stacjonarny telefon. Nie istnieją, bo nie lajkują na
Facebooku i nie wrzucają postów o nowościach. Kiedy próbują swoim znajomym
zrobić nieoczekiwaną niespodziankę swą wizytą, traktowani są z dystansem, a
nawet z irytacją. Sami z czasem powoli przestają dawać radę. O ile można
pucować mieszkanie octem i sodą, gotować pieluchy tetrowe i budować menu z
niczego, można jeździć FIATEM, kręcić wąsa i robić poprawki trwałej, można
także odciąć się od pędu współczesności i zmienić codzienny styl życia… o tyle
już dużo trudniej jest w momencie, kiedy trzeba szybko znaleźć fachowego ginekologa
albo zarabiać pieniądze na pisaniu reportażu jedynie przy użyciu maszyny do pisania,
bez laptopa i Google’a…
Okazuje się, że z czasem ich
projekt przestaje być atrakcyjny dla innych oraz staje się czymś nie do
zniesienia dla nich samych. Każdy chyba oddycha z ulgą, kiedy komunistyczne pół
roku się kończy. Może poza dwuletnią córką dziennikarzy. Przekonani, że całym
projektem można zafundować największą traumę dziecku, czytamy o tym, jak wiele
niepowtarzalnych bodźców i radości dało sześć miesięcy w innej epoce rezolutnej
Mariannie, która była chyba najbardziej dzielna z całej trójki. Wciąż pozostaje
pytanie o celowość takiego projektu. A warto było to zrobić między innymi
dlatego, by ukazać, że mimo zysków życia w XXI wieku, straciliśmy też wiele. Bo
wolność to możliwość bycia dzisiaj każdym, ale i piekielna otchłań, w której
jesteśmy coraz bardziej zaganiani, samotni i nieumiejący tworzyć wartościowych
relacji z innymi ludźmi.
„Nasz mały PRL” – choć był
projektem poważnym – wzbudza podczas lektury sporo śmiechu i jest to
autentyczny śmiech tęsknoty za czymś, z czego pozornie się już tylko ironicznie
naśmiewamy. Porcjowanie rolek zdobytego papieru toaletowego, pranie bielizny
metodą radziecką, odtwarzanie reglamentacji żywności pośród sklepów, w której
jest jej aż nadto. To wszystko budzi uśmiech i zainteresowanie. Ponadto wyprawa
na Mazury i zdobycie pięknego pleneru za darmo, kpiny z nowomowy oraz udawanie,
że kolejki nie zniknęły. Cofanie się w czasie jest okazją nie tylko do
spostrzeżeń, jak wiele zmieniło się wokół, ale i zmusza do refleksji nad rolami
oraz znaczeniem płci w społeczeństwie, innym modelem budowania relacji z
przyjaciółmi, a także nad tym, co straciliśmy w komunizmie i czy kapitalizm to
tylko zyski.
Myślę, że trudno
jednoznacznie polecać lub odradzać tę książkę. To dość specyficzna jakość;
bardzo pomysłowy zapis poczynań w odważnym projekcie, ale przede wszystkim
publikacja, która nie straci na ważności i nawet za kilka lat wciąż można ją
będzie nazywać nowością wydawniczą. Jednym ku rozrywce, innym ku refleksji, a
jeszcze dla innych ku przestrodze. Ten prywatny mały PRL to składowa doznań
każdego, kto jeszcze pamięta, ale już za wszelką cenę chce uczynić wspomnienia
anachronicznymi naiwnie wierząc, że teraz jest po prostu lepiej.
Wydawnictwo Znak, 2012
13 komentarzy:
"Wciąż pozostaje pytanie o celowość takiego projektu" - jak dla mnie to jest kluczowa kwestia w tym przypadku :) byłoby zabawniej, gdyby spróbowali z końcem XIX wieku, albo z dwudziestoleciem międzywojennym. Chyba nie będę miała ochoty tego przeczytać.
Myślę, że to by im już nie wyszło. Może na bezludnej wyspie. Cofnęli się do 1981 roku, dość dokładnie go kopiując w swojej przestrzeni życia, ale kapitalistyczna hydra nie dała tego długo ciągnąć. Chyba nie do końca uwierzyli, że się tam przenieśli.
moi znajomi polecali mi tę książkę, ale oni sami są specyficzni i chyba trochę marzy im się taki powrót w czasie. z nostalgią opowiadali mi o tym, że kiedyś ludzie odwiedzali się bez zapowiedzi, a teraz to już nie takie proste. zgadzam się, że to książka dla pewnej grupy odbiorców, jak większość :) .
właśnie wróciłam z Polski z tą książką między innymi. Była pierwsza na mojej liście do kupienia, mimo wielu tytułów wartych uwagi, wydało mi się, że bezwzględnie tę kupić należy, bo ten eksperyment wydal mi się szalenie ciekawy. Poczytam, porównam wrażenia
A ja uważam, że projekt ten jest jak najbardziej celowy. Chociażby po to by przypomnieć lub nawet zaznajomić (młodzież) z nie tak już daleką, a jednak całkiem odmienną przeszłością. Autorka tekstu bardzo fajnie zauważyła, że nie można nad książką przejść obojętnie. Może się podobać lub nie, ale na pewno w każdym wzbudzi refleksje, a chyba o to w tym wszystkim chodzi by chwilę się zastanowić.
Mam nadzieję, że efekt 'eksperymentu' jest chociaż zabawny, co mogłoby zniwelować jego bezcelowość. Nie trzeba się cofać do czasów PRL-u (ani dwudziestolecia ani średniowecza) żeby odkryć, ze bez 'zdobyczy' cywilizacyjnych w rodzaju Facebooka w pewnych kręgach się nie istnieje.
Słucham fragmentów tego eksperymentu w Trójce - przed ukazaniem się książki byłam już w "przedbiegach" żeby książkę kupić, im więcej fragmentów wysłuchałam - tym ta ochota na przeczytanie całości maleje. Nie da się dziś odtworzyć tego, co było w latach 80-tych, tak jak piszesz niektóre z podejmowanych przez autorów prób wydają się śmieszne i tak naprawdę nieprzybliżające ich wcale do tamtego okresu - jak np. problem kolejkowy. Poza tym dla mnie perspektywa wydaje się nieco dziwna - choć sama okresu początku lat 80-tych nie pamiętam, to jednak do tej pory mam wśród znajomych rodziców i wśród rodziny takie osoby, których np. mieszkanie jest jakby żywcem z tamtych czasów wyjęte: meblościanki z lat 80-tych, stare sprzęty kuchenne, archaiczne radio, mydło zielone jabłuszko, zero komputera, jeszcze 4 lata temu maluch etc. Więc te niektóre opisy z książki o tym, jakie to wszystko jest dziwne do mnie nie trafiły.
Sam pomysł na eksperyment uważam za ciekawy.
no właśnie ja też, jak Karolina, nie rozumiem co w tym wszystkim miało by być dziwnego?
Maluchy i duże fiaty, kolejki, meblościanki, jedzenie na kartki i braki w sklepach - wszystko to dobrze pamiętam, w 1989 roku miałam już 16 lat. I co? - było- minęło.
A takie 15 lat temu nie było kin 3D, a dostęp do Internetu odbywał się przez modem, który wygrywał śmieszną melodyjkę łącząc się z numerem dostępowym tpsa.
Warunki w jakich żyjemy cały czas się zmieniają - ale to jest właśnie nasze życie, a nie jakiś śmieszny skansenik do odbudowania przy pomocy starego modelu radia i samochodu Fiat :)
Myślę, że skoro projekt wywołuje tak zacięte dyskusje w bardzo wielu miejscach w internecie to znaczy, że był celowy. Przeczytałam "Mały PRL" i uważam, że był zabawny i ciekawy.
Pytanie jest źle sformułowane. Nie powinno brzmieć: "Co straciliśmy przechodząc z socjalizmu do kapitalizmu" tylko: "Co straciliśmy po tym, gdy internet wkroczył do naszych domów", bo to głównie on spowodował naszą zmianę. Świat przed 2000 rokiem też był całkiem inny niż ten z 2010, po rewolucji internetowej i "dzieciach Neo". To pojawienie się internetu sprawił, że jest on jedynym źródłem informacji i bez niego nie potrafimy już właściwie poprawnie funkcjonować.
tez mi sie tak wydaje.
Tak naprawde ten eskperyment moglby zostac osadzony w kraju w Europie zachodniej.
ta książka jest świetna. Gorąco polecam. Zdecydowanie poprawia humor, łatwo się ją czyta, ale też zmusza do refleksji.
Może najpierw przeczytajcie, zanim zaczniecie oceniać, nie znając nawet głównego motywu pomysłu Autorów. Kolejki, maluch i meblościanka nie były celem projektu, tylko środkiem do niego. Ta książka sięga znacznie głębszych pytań, których nawet Autorzy nie umieli zadać na początku, bo rodziły się one w trakcie. I rodzą się dalej. Co więcej, tak ciętym, inteligentnym i zabawnym językiem, że nie mogłam doczekać się wolnej chwili na powrót do "PRLu". Podziwiam i gratuluję.
Prześlij komentarz