"Klub samobójców" Daniel Koziarski

W trzeciej książce Daniela Koziarskiego jeden z bohaterów wypowiada dość znamienną myśl, którą chciałbym wykorzystać, przystępując do pisania o „Klubie samobójców”. Otóż, „czy świadome marnowanie czasu nie jest też swego rodzaju samobójstwem?”. Przez ostatnie dwa wieczory moje czytelnicze poczynania stały się niewątpliwą egzemplifikacją tej tezy. Dokonałem mentalnego samobójstwa, wczytując się w kolejne strony tej opowieści, wierząc autorowi, który zapewnia, iż trzeba być naprawdę cierpliwym i przekonać się, co przyniesie finał. Nie będę dokonywał zabójstwa (żeby odejść od „samo”) tej książki, zdradzając jej zakończenie. Napiszę jedynie, że nie warto na nie czekać. Chcę udowodnić, że Koziarski wykazał się bardzo chwiejnym piórem, a jego twórcza wyobraźnia pozwoliła na narracyjne szaleństwa, którym po prostu daleko od dobrego smaku.

Podobno inspiracją do napisania tej subiektywnej literackiej teorii suicydologii stał się film „Babel” i wzajemne współistnienie kilku historii, które zamykają się potem w spójną całość. Cóż, Alejandro González Inárritu zrobił wspaniały film, zaś Daniel Koziarski popełnił fatalną książkę. Rozdziały jego opowieści są kadrami z życia czwórki zagubionych w życiu, zakompleksionych i nieświadomych części własnych lęków i potrzeb bohaterów. Opcja „a” to opowieść o Michale, prawniku i wykładowcy akademickim, wolny czas spędzającym na specyficznym chacie, gdzie bywają skłonni do pożegnania się z życiem internauci. Opcja „b” jest karykaturalną i przerażającą w swej głupocie opowieścią o absolwentce wyższych studiów, która zachowuje się jak idiotka, a jej mentalność oraz podejmowane działania przypominają średnio rozwiniętą intelektualnie nastolatkę. Magda to dziewczyna Michała, która próbuje w Londynie odnaleźć dla siebie raj na ziemi, wdając się w rozmaite romanse, wciągając różne zioła i rozkładając nogi w filmach pornograficznych. Opcja „c” natomiast jest historią pisarza – nieudacznika, którego oczyma obserwujemy pełen zakłamania, układów i niewdzięczności dla prawdziwego literata obraz współczesnej machiny promującej co najmniej kontrowersyjne pozycje prozatorskie. Scena, w której parodiowani są młodzi polscy pisarze jest żywcem wzięta z wątpliwej urody animacji rzekomo satyrycznej „Pod gradobiciem pytań” serwowanej przez stację 4fun.tv. Maciej ma mnóstwo pomysłów na drugą powieść (pierwsza nie sprzedaje się prawie wcale) i nieustannie balansuje między coraz to nowymi koncepcjami – harlequina, powieści o dresiarzach, polskiej kontynuacji ckliwych opowiastek Coelho czy mrocznej wersji polskiego „Twin Peaks” (którego sam autor chyba za dużo się naoglądał, o czym można przekonać się po kilkunastu stronach lektury). Opcja „d” jest natomiast najbardziej nużąca i najszybciej odpychająca od „Klubu samobójców”. Czytamy bowiem o kolejnych wizytach u uzdrowiciela dusz coraz to bardziej zwichrowanych psychicznie oraz społecznie karykatur i naprawdę nie wiemy, czy śmiać się z indolencji psychoterapeuty Wolniewicza, czy płakać nad ludźmi, którzy opowiadają o swych chorych lękach i fobiach.

Tak więc mamy cztery opcje, cztery historie i … żadnego frapującego punktu zaczepienia. Nie chcę nikogo przerażać, ale o poczynaniach czwórki bohaterów czytamy przez kilkaset stron, przez czterdzieści dłużących się niemiłosiernie rozdziałów po to tylko, żeby z wypiekami na twarzy oczekiwać zapowiedzianej niesamowitej pointy… i roześmiać się głośno, kiedy już ją odkrywamy.

„Klub samobójców” rości sobie niewątpliwie prawa do tego, żeby być powieścią prześmiewczą, demaskatorską i prawdziwie brutalnym ostrzem satyry społecznej, na którym niszczone są wszelkie przywary współczesnego świata zabieganych i nieszczęśliwych. Na kartach książki przeczytać można następującą konkluzję: „Zastanawiałem się, czy przeciętny człowiek ma więcej powodów do życia, czy do śmierci i jak prawidłowo zrobić tego rodzaju rachunek? Każdy był księgowym własnego życia, ale nie każdy wiedział, jak prawidłowo sporządzać własne bilanse. Łatwiej już było sporządzić je za kogoś”. Koziarski postanawia być księgowym tych, którzy nie są w stanie wykonać bilansu życia pełnego złudzeń, frustracji i labilności emocjonalnej. Ta książka w założeniu ma stanowić socjologiczny rys upadku i możliwości podniesienia się zeń w społeczeństwie, w którym nie można liczyć na przyjazną dłoń drugiego człowieka, która pomoże nam wstać wówczas, gdy sami tego nie potrafimy. Myślę, że autor próbuje nawiązać do teorii samobójstwa wysuniętej przez Durkheima (do którego zresztą odnosi się we wstępie) i udowodnić, że rozstają się z życiem ci, którzy w jakiś sposób dezintegrują się w życiu społecznym i rozpadają wewnątrz siebie na atomy nieświadome zagrożenia swoją izolacją od życia. Nieprzypadkowo główny bohater (kim się okaże, zdradzić nie mogę, ale z pewnością wpłynie to na percepcję tytułu książki) jest cywilistą, nieprzypadkowo wskazuje na oczywistość solidarności organicznej i konsekwencję zdrady współczesnego społeczeństwa podyktowaną niemożnością podporządkowania się normom dążącym do współpracy. Każdy z bohaterów stanie się z czasem samotną wyspą na oceanie zdarzeń, a postępująca izolacja prowadzić będzie do mniej lub bardziej spektakularnych aktów autodestrukcji.

Byłoby w tej książce sporo prawdy życiowej i byłaby może interesującym studium mrocznej strony ludzkiej natury, niekoniecznie związanej ze stadnym życiem, do jakiego często jesteśmy zmuszani. Byłaby to pozycja w pewien sposób drapieżna i sugestywnie działająca na wyobraźnię czytelnika. Byłaby, gdyby autor zrezygnował ze smętnego snucia czterech fabuł na rzecz odkrywczego i oryginalnego przedstawienia problemu wyobcowania. Dlatego nie jest. Jest po prostu śmieszną opowiastką o tym, że tak naprawdę codziennie w jakiś sposób giniemy z własnej ręki.

Wydawnictwo Prószyński i Spółka, 2008