"Second Hand" Joanna Fabicka

Joanna Fabicka rozwinęła się pisarsko. Po lekkim i przyjemnym "Idę w tango", które można byłoby osadzić w popkulturowym kręgu literatury szpilkowej, obcasowej czy – by odejść od gadżetów zdobiących kobiece stopy – romansowej i intryganckiej, opartej na dość prostej strukturze i przesłaniu, otrzymujemy książkę poważną i refleksyjną. Powieść jest historią przede wszystkim kobiet; w trzech pokoleniach i trzech odsłonach życiowej inicjacji, które dla każdej z nich związane są z bólem, rozczarowaniem i emocjonalnym upośledzeniem. Co przez to rozumieć? Niedojrzałe matki, niekochane żony, kobiety zagubione w swych emocjach, niepewne własnej wartości, niepewne życia. Istniejące głównie pomimo, w opozycji do czegoś; w buncie, który trudny jest do wyrażenia, ale poprzez który tak naprawdę doświadczają sedna własnego istnienia. „Second Hand” to historia o latach upokorzeń, goryczy, skrywanych tajemnic i niespełnionych pragnień. O odrzuceniu i konsekwencjach tego odrzucenia, które za każdym razem inne, zawsze sprowadzało się do jednego – do wielkiej, nieopisanej w swym smutku samotności.

Nowa książka Joanny Fabickiej jest w gruncie rzeczy przeraźliwie smutna, choć przecież napisana ze swadą, żywym językiem, niepozbawiona humoru słownego i sytuacyjnego; odczarowująca smutny i szary PRL, w którym można było znaleźć własne ciepłe kolory, by pielęgnować nieliczne piękne wspomnienia i wierzyć, że może być lepiej. Tematycznie „Second Hand” przypomina pisarstwo dwóch współczesnych mistrzyń snucia życiowych opowieści, jakie zazębiają się i wskazują wciąż nowe, ukryte sensy. Mam na myśli oczywiście Ingę Iwasiów i Joannę Bator, na których Fabicka z pewnością się wzorowała. Nie chodzi tylko o panoramiczność narracji splecioną z jednostkowymi losami, nijak do tej panoramy społecznej niepasującymi. Chodzi o styl, język i takie kierowanie zainteresowaniem czytelnika, by zadawał sobie pytanie o losy, czasy i przemiany, wiedząc jednocześnie, iż na zadawane sobie pytania bohaterki (i bohaterowie) tej książki nie będą znali odpowiedzi. Czy zatem można widzieć w tej książce jakąś nową jakość? I tak, i nie. Z pewnością jest to opowieść niezwykle żywotna, z barwnymi postaciami, ciekawie obrazująca motyw śmierci, destrukcji, niszczenia i roli ludzkiej (kobiecej) krwi, w której tkwi przez lata nienazwany brud, czyniąc z matek, żon i córek istoty cierpiące za innych i za same siebie. Razi chwilami natrętne wręcz podobieństwo do książek wspomnianych już autorek i ma się przeczucie, że Fabicka chce wbić się w wytarty już szlak literacki. Myślę jednak, że „Second Hand” ma w sobie duży potencjał i ten tytuł się obroni; to lektura trudna, a jednocześnie książka, jaką czyta się błyskawicznie. Słodko – gorzka opowieść o zawikłanych losach, na które wpływ może mieć tylko przypadek. Albo jego brak.

Znajdujemy się w Podlewie. Tam, „(…) gdzie podłe życie wiodą podli ludzie o sercach jak grudka gliny”. Ta prowincjonalna mieścina nie różni się od żadnej innej w Polsce, ale mimo tego w jakiś sposób jest reprezentatywna. Poznajemy członków społeczności ludzi małych, bez serca, nietolerancyjnych, zagubionych życiowo. Atak na inność jest w Podlewie normą. Imperatyw dla wielu mieszkańców brzmi - „Pamiętaj, byś Żyda, murzyna, pedała i kalekę całą swą patriotyczną piersią nienawidził, bo tylko śmierdzą i kradną, a ponadto Panu Bogu w twarz plują, co ich na swoje niepodobieństwo w pocie czoła stworzył”. Zaglądamy tam i mamy ochotę od razu uciec. Tym, co przykuwa w tej sennej, przykrej i banalnej scenerii, są opowieści o ludziach, którzy w swej szarości stają się barwni.

Femi jest dzieckiem co najmniej dziwnym. Takim do zamknięcia w schowku na Żyda. Natrętnie pyta o mamę, a wychowujące ją ciotki nie mają zamiaru okazywać więcej ciepłych uczuć względem dziewczynki , niż jest to dla nich konieczne. Femi żyje z boku, obserwuje życie i ludzi, którym się w nim poukładało. Sama ściąga na siebie nieszczęścia – w jej obecności przepalają się żarówki, pękają szklanki, dzieją się złe rzeczy. Femi jest wybrakowana i niepotrzebna. Urodziła się po to, by być wyrzutem sumienia. Jedyną osobą, która naprawdę chce chronić Femi, jest jej nauczycielka Miriam, ale ta znowu ucieknie w śmierć. Przyjaciółka Femi, Jovanka, będzie nią tylko do czasu. Mogłaby ją zastąpić biedna Bożenka – córka dziecioroba – ale Femi nie jest gotowa na nowe zbliżenie. Fascynuje ją wnuk lokalnego pedofila, który urzeka ulotnością i niemieckim śpiewem. Femi żyje w świecie rozgoryczonych kobiet, od których zdaje się przejmować najgorsze z cech.

Jej dwie ciotki – Edzia i Cecylia – wspólnie prowadzą pensjonat „Second Hand”, w którym zatrzymują się tak oryginalne persony jak kobieta w permanentnym orgazmie, rozgoryczony utratą daru połykacz ognia czy samotny profesor marksizmu – leninizmu. Zatrzymuje się tam także ognisty Hiszpan, który połączy narrację podlewską z hiszpańską opowieścią o przyjaźni, transseksualności, miłości i zemście. Edzia – karłowata i ułomna – tak jak Femi przyszła na świat pewnie przez przypadek i jego doświadczanie musi wciąż znieczulać alkoholem. Wychował ją właściwie pies. Sama niosła na plecach trumnę z matką, z którą nie udało jej się stworzyć ciepłej relacji. Jej siostra Cecylia to niespełniona artystka, która lubi hiperbolizować własne nieszczęścia. Ona może udała się matce, ale czy życiu? Czy którakolwiek kobieta z opowieści Fabickiej dojrzała do tego, by żyć naprawdę?

„Second Hand” to opowieść o kobiecie dodającej do paelli mleko ze swych piersi. O znudzonym księdzu, który szuka boskiego Absolutu tam, gdzie dotychczas nie śmiałby spojrzeć. O Bodziu, który przeżywa wieczny powiatowy Weltschmerz i jego wybrance, Marlenie, jaka najpierw wielbi swego adoratora, a potem nie może się odeń uwolnić. Jest w książce Fabickiej jeszcze wiele opowieści, ale warto, by czytelnik odkrywał je sam, próbując jednocześnie wiązać je ze sobą. Bo choć czasami pojawia się pytanie o to, do czego snucie tych historii w gruncie rzeczy prowadzi, finałowe rozwiązania dadzą możliwość zrozumienia przynajmniej części wątków rwanych przez Historię i upływ czasu, który zabija więzi międzyludzkie.

Choć to powieść o wiecznym smutku, wewnętrznym gniciu i moralnym upadku, jest w niej jednak coś, co daje nadzieję. Witalność. Kwestionowana, ale obecna. Dodatkowo żywy język, który współgra z bolesnymi, lecz wielobarwnymi biografiami.

Wydawnictwo W.A.B., 2013