"Jaszczur" Sławomir Shuty

Sławomir Shuty – autor jednej dość ciekawej książki, jaką są „Ruchy” – swego czasu zatrudnił się w banku, po czym obwieszczał wszem wobec, jak kapitalistyczne mechanizmy napędzające wielki kapitał wyniszczają maluczkich, czyniąc z nich marionetki systemowe, które marzą tylko o tym, by nadszedł weekend, gdzie sami sobie będą dyktować prawa, poddając się dla odmiany dyktatowi używek. W najnowszej książce przyszedł czas na rozliczenie ze światem wydawniczym. Branżą, która – jak mówi Shuty na łamach „Przekroju” – jest „kapitalizmem w białych rękawiczkach”. Zastanawiam się nad tym, czy tego człowieka warto gdziekolwiek zatrudniać, bo wcześniej czy później narobi do każdego gniazda i ugryzie każdą rękę, która cokolwiek mu oferuje. Pomijając fakt, iż Shuty od lat z zaciekłością zwalcza system, który jak chyba żaden pozwala mu na to, by w upojeniu wolnością lżyć wszystko i wszystkich, proza taka jak „Jaszczur” każe się zastanowić nad tym, czy dla autora pojęcie lojalności – choćby względem samego siebie – w ogóle istnieje…

Justyna Sobolewska w „Polityce” pozwoliła sobie na stonowaną krytykę nowej książki Sławomira Shuty. Ja tonować swoich sądów nie będę. A to dlatego, że jestem głęboko rozczarowany treścią, zniesmaczony formą i skłonny do twierdzenia, iż cały ten „Jaszczur” to dość smutna prowokacja grubymi nićmi szyta. Mamy oto bowiem do czynienia z czymś, co zwie się liberatura i ma być śmiałym połączeniem szopki, literatury i performance. Słowa, którymi autor wypełnia przestrzeń między okładkami – a jest i tak, że umieszcza jedno na stronie – są niczym innym jak mało wyszukanym, zupełnie nieprzemyślanym i chaotycznym zlepkiem, za którym kryje się złość, frustracja i chęć uderzenia w bliżej niezidentyfikowany obiekt, a przede wszystkim agresja.

Sam narrator powiedziałby, iż „Jaszczur” to taka szczekanina zezłośliwionego kundla. W moim odczuciu to narracja zwykłej bezsilności. Bohater – naprawdę nie chcę go utożsamiać z autorem, bo po prostu strach pomyśleć, do jakich aktów autodestrukcji byłby zdolny jego umysł – to człowiek zgorzkniały w sposób totalny. Winę za wszelkie niepowodzenia ponosi otoczenie. To tak jakby miał pretensje do świata i losu za to, że jest po prostu zwykłym, przeciętnym człowiekiem. Przeciętność go mierzi, jest dla niego źródłem opresji i punktem zaczepienia w zjadliwej krytyce. Tylko pozornie ta radykalnie krytyczna książka uderza w świat wydawniczy. Myślę, że „Jaszczur” to grafomańska forma atakowania samego siebie. Każde słowo goni kropkę jak pies swój ogon. Celem ma być kontestacja, a osiągnięte zostaje apogeum absurdu lingwistycznego. Shuty tą książką nikogo nie atakuje ani niczego nie demaskuje. Zabija sam siebie. Wbija ostatni gwóźdź do trumny. Dlatego może mi go być tylko szkoda, bo jest smutnym, bardzo smutnym człowiekiem.

Zatrzymajmy się jednak przy tym, co ma być rzekomo jedynym celem ataku „Jaszczura”. Tako rzecze Sławomir Shuty:  „(…) Patrzą tylko jak wydymać, wycisnąć jak szmatę, pozbawić praw autorskich, nasrać na głowę, to się określa rynek wydawniczy, trunki na rautach, lizanie pały za promocję w mediach, podstolikowa polityka wielkich wydawnictw”. Autor nie przebiera w słowach. A właściwie wybiera z nich te najbardziej ohydne, plugawe; te, które nie niosą w sobie niczego poza pokładami agresji. Koneksje i układy obecne są wszędzie. Tak są skonstruowane relacje międzyludzkie, że czasami niektórzy się zbliżają do siebie, inni oddalają. Każdy próbuje coś z tych relacji wziąć dla siebie, bo wszyscy jesteśmy egoistami i nie brzmi to jak zarzut, może bardziej jak truizm. Świat wydawców, pisarzy, księgarzy i wszystkich innych, na których Shuty pluje, jest światem tak samo zorganizowanym jak wszystko, co stworzyli razem ludzie. Niedoskonałym. Tyle tylko, że na rynku wydawniczym poza rzeczami wstydliwymi dzieją się i takie, dzięki którym kultura polska, a kultura czytania w szczególności, nie zanikają. Mimo wszystko.

Shuty pyta o to, kto teraz czyta. Rzekomo nikt. Co mają czytać? „Jaszczura”? Ta proza nie robi krzywdy tym, w kogo jest wymierzona, bo atak przypuszcza Shuty na siebie. Na swą przeciętność artystyczną, która każe być mu artystą wielowymiarowym, multimedialnym, a przynosi jedynie rozczarowanie, bo żaden z niego Mesjasz ani Kreator, gdyż robiąc wiele rzeczy naraz, nie robi niczego naprawdę dobrze.

Autor „Zwału” to taki cierpiętnik dla idei. Nie można zrozumieć istoty jego cierpienia ani też pojąć, czy ma go ono wzmocnić, czy też osłabić. Na kartach „Jaszczura” przeczytamy natomiast o idiotach z działu promocji literatury, głupich tłumach na targach książki, pazernych wydawcach i dziennikarzach – dyletantach. Shuty przekracza nie tyle granice dobrego smaku i przyzwoitości, co pozwala sobie na zbyt wiele. Czym innym jest bowiem artystyczna kontestacja, czym innym nieumiejętność dostrzeżenia granic, gdzie nie ma już niczego poza emocjami, o których nie warto mówić w przestrzeni publicznej.

Nie mam pojęcia, dlaczego autor z taką zajadłością atakuje świat i ludzi, którzy dali mu w taki, a nie inny sposób zaistnieć. Nie rozumiem, jak dalece można się zapędzić w krytyce. Wolę, żeby do mnie nie dotarło, jak wiele może być frustracji i wolę wierzyć, że prawdziwi pisarze oddają nam swoje teksty po to, by o czymś opowiedzieć, a nie by nas opluć. Bo „Jaszczur” obraża wielu, ale przede wszystkim czytelników. I nie ma tu do rzeczy żaden układ, żadna koneksja, żadna żądza pieniądza tylko szacunek dla innych. Tego autorowi brak. „Jaszczurowi” zaś polotu, fantazji i jakiegokolwiek sensu.

Jego bohater pije i popala zioło, żeby znieczulić się na rzeczywistość. Trudno tę książkę przeczytać na trzeźwo. I niech nikt mnie nie obraża, wmawiając, iż jest to jakaś forma wyrazu artystycznego, za którą kryje się coś wartościowego.

Korporacja Ha!art, 2012