"Kamyk" Joanna Jodełka

Joanna Jodełka to rzekomo jedna z ciekawszych współczesnych polskich pisarek powieści z dreszczykiem. Kiedyś zagrzechotała mi gdzieś w świadomości jej wcześniejsza książka i mam wrażenie, że chyba wiele nie straciłem, ponieważ ta najnowsza – o kolejnym przedmiotowym, ale przewrotnym tytule „Kamyk” – mocno mnie rozczarowała. Znudziła po prostu. A to chyba największa wada prozy, którą usiłuje się wpisać gatunkowo gdzieś między thrillerem a kryminałem. Autorka zapewne obejrzała jeden z odcinków „Komisarza Rexa” albo też sięgnęła po bardziej nobliwy przykład wykorzystany już w literaturze i filmie, jakim jest morderstwo dokonane w obecności niewidomego świadka. Tytułowym Kamykiem, który nie widzi tego, jak ktoś zabija prezesa pewnej firmy i postrzela jej matkę, jest dość krnąbrna, by nie rzecz upierdliwa młoda nastolatka (skrzydełko okładki informuje, że Kamila ma lat 12, w tekście jest mowa o jedenastu wiosnach), dla której tupanie nogami, obcesowość i opryskliwość są środkami osiągania wszelkich celów.

Nie wnikajmy w to, jakie błędy wychowawcze popełniła po drodze jej matka, Ewa Kochanowska, bo przecież nad Kamilą należy się litować, jest niewidoma. To naprawdę okropne i nie ma tu ani odrobiny ironii. Kamila nauczyła się żyć w ciemnościach, oswajając swoje lęki oraz pewne egzotyczne zwierzątko, które nie wzbudza sympatii, bo takich się zwykle nie lubi. Pewnie takich dzieci jak Kamyk także. Nastoletnie dziecko może się pogodzić z faktem, iż niczego na tym świecie nie zobaczy, ale jego egzystencja w mroku może być co najmniej zaburzona. Kamila jest po prostu dzieckiem trudnym. Jednocześnie bystrym i zdecydowanie jak na swój wiek dojrzałym. Autorka wykorzystuje proste schematy, odnosząc się do ludzkiej percepcji świata. Skoro młodociana bohaterka nie może dostrzec przestępcy, z pewnością doskonale go wyczuje. I chociaż nikt nie liczy się z tym, że jej węch może popchnąć śledztwo bardziej do przodu, nie ma to chyba większego znaczenia, bo kryminalna intryga snuta przez Jodełkę jest schematyczna, przewidywalna, a co najgorsze do zasadniczej zbrodni jesteśmy wprowadzani przydługą introdukcją, z której bez problemu można rozszyfrować, kto zabije i dlaczego.

Denat to Lucjan Dąbski. W trudnych relacjach ze swoją żoną Renatą. Można by powiedzieć, że w bardzo trudnych, bo rozwód wisi na włosku i oczywiście dowiemy się bardzo dokładnie, jakie są jego przyczyny. Oboje poznajemy w japońskiej restauracji podczas kolacji biznesowej, gdzie Lucjan próbuje się pojednać, a Renata odrzuca go, oddalając się archaicznym mercedesem W123 z zażywnym taksówkarzem i bratem Lucjana, Sebastianem. Ten z kolei to klasyczny puer aeternus ze skłonnością do lekkiego traktowania życia, seksualnych partnerów i partnerów biznesowych, choć na biznesie się nie zna. Jest za to sprytny, przebiegły i chce ugrać jak najwięcej, nie wysilając się przy tym zbytnio. Dalsza charakterystyka relacji rodzinnych braci  Dąbskich doprowadziłaby już przy tym akapicie omówienia do rozwiązania proponowanej przez Joannę Jodełkę intrygi, w związku z czym skupię się na relacjach dużo mniej przewidywalnych i nawet poruszających, gdyby nie papierowość ważnego w nich bohatera, Daniela Kocha.

Daniel pojawia się w Poznaniu – bo to tutaj dojdzie do ulicznej zbrodni – tylko na chwilę i nie zamierza zajmować czasu niczym więcej poza sprawami zawodowymi. Tymczasem na jego drodze staje Ewa Kochanowska, a konsekwencje nocy z nieznajomą przecież Danielowi kobietą będą co najmniej zaskakujące. Kamila początkowo odrzuca pomoc przygodnego kochanka matki w rozwikłaniu zagadki jej postrzelenia. Potem przykleja się do Kocha, a on sam jest jak bohater jakiejś wiekowej prozy parenetycznej, w którym mamy do czynienia z gruntowną duchową przemianą pod wpływem litości, czułości i dziecka, jakim po prostu należy się zająć.

Ciekawą odmianą w tej książce może być jedynie to, że w przeciwieństwie do zalewu jej podobnych tożsamość zachowują bohaterowie powiązani z zabójstwem, natomiast dzielni i walczący o sprawiedliwość nie mają nawet imion. Mamy bowiem zasmarkanego policjanta, ciężarną psycholożkę i podstarzałego prawnika. Chcą dobrze i sprawnie działają, ale sprawiają wrażenie jedynie ruchomego tła do intrygi, która tak naprawdę nie jest  - jak już sygnalizowałem - odkrywcza ani w żaden sposób intrygująca. Czyta się „Kamyk” z nieustannym wrażeniem, iż każda kolejna strona jest do przewidzenia. Dodatkowo boleśnie dotykają stereotypy, jakie wykorzystuje Joanna Jodełka. Jeśli jeden z bohaterów ma być gejem, niechże będzie wypacykowanym fryzjerem. Jeśli drugi to wynajęty morderca, musi być wielki, potężny i mało myśleć, za to dużo kląć i popełniać wszelkie możliwe błędy kryminalisty – imbecyla wynajętego za niewielką chyba sumę, by posprzątać tam, gdzie nie da się tego zrobić w białych rękawiczkach.

„Kamyk” rozczarowuje i dowodzi, że aby napisać naprawdę dobrą powieść z dreszczykiem, trzeba się dzisiaj mocno postarać. Konkurencja ogromna, pomysły wykorzystane już praktycznie wszystkie. Po co zanudzać opowieścią, która może i ma potencjał, ale przedstawiona jest niczym wykład najnudniejszego profesora kryminalistyki?

Wydawnictwo Świat Książki, 2012