"Picie. Opowieść o miłości" Caroline Knapp

Caroline Knapp, nieżyjąca już amerykańska pisarka i dziennikarka, postanowiła opowiedzieć o własnej walce z demonem. O tym, jak rozstała się z alkoholem, który był treścią jej życia, jedynym celem i pragnieniem. Wznowienie „Picia” uważam za istotne nie tylko dlatego, że to książka poruszająca wciąż marginalizowany temat alkoholizmu kobiet. Knapp opowiedziała swoją historię, ale pokusiła się także o kilka uogólnień, wskazała znaczące problemy pijących i zwróciła uwagę na to, że romansu z alkoholem nie da się tak naprawdę nigdy raz na zawsze przerwać. Można się starać. Oswajać i nazywać lęki, które zmuszały do sięgania po butelkę. Alkoholizm – nie tylko kobiet przecież – to problem całego życia. Heroizmu potrzeba, by się z nim mierzyć i wygrywać.

Co zawiera książka napisana przez Caroline Knapp? „Jest w niej mowa o namiętnościach, o zmysłowej rozkoszy, o wielkim pożądaniu, lęku, wzmożonym pragnieniu. O potrzebie tak silnej, że aż obezwładniającej. O pożegnaniu z czymś, bez czego nie wyobrażasz sobie życia”. Myślę, że jeszcze jest w tej opowieści o sile i determinacji jedno ważne przesłanie. Alkoholik to nie tylko chwiejący się na nogach lump, nie tylko bywalec izby wytrzeźwień, nie tylko obdarty i pozbawiony godności na własne życzenie degenerat. Knapp opowiada o zniszczeniach dokonanych przez alkohol, jakich nie widać. Tych, które dotykają wnętrza pijącego, odbierając mu samego siebie.

Źródeł i przyczyn alkoholizmu autorki trudno jest się doszukać; trudno jednoznacznie je określić. Wydaje się, że wiodła życie idealne, ale tak naprawdę daleko było jej stabilizacji życiowej i pozornemu porządkowi do jakiegokolwiek ideału. Rodzina Caroline Knapp zawsze żyła w gorsecie konwencji i porządku ustalanego przez niepisane zasady. Ściśle określona hierarchia wartości, wciąż pielęgnowane rytuały życia wedle wytycznych, wśród których nie było miejsca na wylewność, nazywanie uczuć, okazywanie sobie bliskości. W rodzinie Knapp był spokój i porządek. Tylko pozorne, bo od choroby sierocej do romansu z butelką alkoholu droga była naprawdę krótka. Autorka pisze o skomplikowanych relacjach ze swym ojcem – psychoanalitykiem. Na co dzień obawiała się jego wyniosłości, nie była w stanie do niego dotrzeć, nie chciała tego nawet. Oddaleni od siebie, żyli obok i każde na własny rachunek. Z czasem okazywało się, że to butelka dobrego wina pozwalała zbliżyć się do niego. Oboje zapijali swoje lęki. Ona obawę przed tym, że kostyczny ojciec stale ją ocenia, analizuje i nigdy nie chce się zaakceptować taką, jaka jest. On traumę przeszłości, małżeństwo z kobietą nadużywającą alkoholu, niepełnosprawnego syna – źródło wielu opresji – i wieloletni romans, o którym opowiedział matce Knapp chwilę przed swoją śmiercią.

Zapewne problemy alkoholowe ojca mocno rzutowały na życie jego córki, ale jej ucieczka w procenty była chyba czymś zupełnie innym. Knapp przeżyła podwójne odejście rodziców. Straciła ojca, którego tak naprawdę nigdy nie miała, gdy skończyła 32 lata. Rok później żegnała matkę. W międzyczasie przeżyła dni i miesiące, w których generalnie nie trzeźwiała. Nie było powodu, by przyjmować świat bez znieczulenia. Tylko dzięki alkoholowi można było przetrwać, czyniąc sobie jednocześnie piekło na ziemi. Knapp nie była alkoholiczką, która rujnowała swe otoczenie. Przez lata picia nie wydarzyło się nic spektakularnego, co zwróciłoby uwagę innych na jej problem. O fakcie, że pije, wiedziały latami tylko najbliższe osoby. A przecież piła i piła stale w różnych ilościach. Była czynną alkoholiczką, aktywną zawodowo, stale zasłaniającą swoją wstydliwą tajemnicę przed innymi. Praca dawała jej złudzenie porządku życia; picie stawało się nagrodą za przeżyty stres, niepowodzenie. Picie było także elementem jej seksualnej tożsamości i szło w parze z anoreksją. Knapp na własne życzenie staczała się po równi pochyłej tak niepostrzeżenie, że kiedy sięgała dna, widziała je niezbyt wyraźnie i nie była świadoma tego, że gorzej już być nie może.

„Picie” to książka obrazująca kilka oczywistych mechanizmów kierujących życiem alkoholika. Przede wszystkim wieczne samookłamywanie się, że nie jest jeszcze źle. Przesuwanie granic tego, co dozwolone i dopuszczalne. Życie ze świadomością, iż tylko upojenie daje jakąkolwiek ulgę. Szukanie rozwiązań w świecie zewnętrznym, nie w sobie samym. Wieczna tułaczka i wieczne poszukiwanie czegoś, czego nie można zdobyć. „Czasami mam wrażenie, że alkoholicy z poszukiwań uczynili sztukę lub religię, wypełniając pustkę trunkiem, wychylając szklankę za szklanką, niekiedy płacąc za to życiem”. Knapp udało się zatrzymać proces alkoholowej destrukcji zanim przypłaciła życiem swoją potrzebę tego życia nieprzeżywania. Opowiada o heroizmie życia w trzeźwości i kreśli granicę, poza którą jest już nicość. Otoczenie zwykle stara się widzieć, jak nisko upada alkoholik, który pragnie skończyć z nałogiem. Autorka uświadamia, że w większości przypadków nikt poza samym pijącym momentu upadku ani nie zauważy, ani go nie opisze.

Alkoholizm to ukrywanie siebie przed samym sobą. Kobiety przeprowadzają ten zabieg zwykle w samotności. Być może one bardziej się wstydzą. Jeszcze bardziej, gdy nie są klasycznymi alkoholiczkami; mają pracę, w miarę stabilne życie, nie krzywdzą innych. Caroline Knapp opowiada nie tylko o wstydzie, ale przede wszystkim o ogromnej determinacji, by pomóc samej sobie w sytuacji, kiedy tak naprawdę nie ma na kogo liczyć. Ta książka wyraźnie pokazuje, że odebrać sobie alkohol na własne życzenie, to często dokonać okrutnego aktu sadomasochizmu, bo świata nie ma, gdy nie można się napić i gdy robiło się to latami. Opisane mechanizmy uzależnienia pokazują, iż nie ma jednej, właściwej i sensownej odpowiedzi na pytanie o to, dlaczego się pije. Knapp stara się pokazać, czy jest świat pytań i odpowiedzi gdzieś z dala od alkoholowej rzeczywistości pozorów, która potrafi stłamsić bardziej niż realny, trzeźwy świat.

tłum. Ewa Horodyska

Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012