"Długi film o miłości. Powrót na Broad Peak" Jacek Hugo-Bader

Wydawca: Znak

Data wydania: 21 maja 2014

Liczba stron: 332

Oprawa: twarda lakierowana

Cena det: 39,90 zł 

Tytuł recenzji: Wokół himalaizmu

5 marca 2013 roku grupa polskich himalaistów zdobyła szczyt Broad Peak w Karakorum. Trzech młodych wspinaczy i jeden starszy, doświadczony. Mieli wspinać się we czwórkę, podzielili się na dwie grupy. Adam Bielecki i Artur Małek sięgnęli szczytu wcześniej i zaczęli schodzić. Tomasz Kowalski i będący w wieku jego ojca Maciej Berbeka zdecydowali, iż mimo złych warunków i utraty sił, wejdą na Broad Peak. Dwaj pierwsi wrócili z wyprawy żywi. Dwaj pozostali zginęli. Śledząca wydarzenie polska opinia publiczna dość szybko z pierwszych zrobiła egoistów, którzy nie pomagali kolegom, a drugich uczyniła bohaterami mimo faktu, że szarżowali w walce z własnymi słabościami, by jednak zdobyć górę.

Jacek Hugo-Bader postanawia udać się w okolice Broad Peak z wyprawą, która rusza w czerwcu minionego roku. Dowodzący nią Jacek Berbeka chce znaleźć i pochować ciała nieżyjących. Znany reportażysta rusza do groźnej dla zdrowia i życia krainy ośmiotysięczników, by pisać o zmaganiach specyficznej brygady - himalajskich grabarzy. Opisując wyprawę, chce jednocześnie nakręcić film. Pierwszy, ważny dla niego, uzupełniający tekst, jaki cały czas powstaje. Tekst składający się na książkę, która powstała z niezbyt czytelnych dla mnie motywacji. Dlaczego Hugo-Bader był tak zdeterminowany, by znaleźć się w ekipie zdystansowanego do niego od samego początku Berbeki? Co nim kierowało, by udać się w podróż zupełnie przecież inną od dotychczasowych i z ludźmi, którzy przez dłuższy czas traktowali go niczym piąte koło u wozu? Czytam tę książkę, myślę o tym i nie jestem w stanie zrozumieć.

Powstał dobry reportaż. Ściga się o uwagę czytelników z "Broad Peak. Niebo i piekło" Dobrocha oraz Wilczyńskiego z "Tygodnika Powszechnego" i pewnie wygrywa, bo Znak ma potężną siłę promocji, Wydawnictwo Poznańskie nie aż taką. Mam dodatkowo wrażenie, że to, co w nim ciekawsze, rozgrywa się blisko poziomu morza, a nie w Karakorum. Są to przeprowadzone przed i po wyprawie rozmowy - z ocalałymi himalaistami, bliskimi zmarłych oraz z wszystkimi, którzy byli i są blisko ekstremalnych wypraw "na limesie ludzkiej wytrzymałości", bo jest to ich celem, wyzwaniem, drogą i filozofią życia.

Być może nad motywacjami autora, a nie kosztami finansowania wyprawy zastanawiały się dwa wspomniane przez Hugo-Badera wydawnictwa, które nie podjęły się wsparcia dla tej publikacji. "Długi film o miłości" to bowiem historia wędrówki dość statycznej, gdzie niewiele się dzieje, oszczędnie też wyrażają się współtowarzysze reportażysty, a najwięcej mogą powiedzieć nieme góry będące świadkami zmagań Jacka Berbeka i Jacka Jawienia, którzy grzebią znalezione ciało Kowalskiego oraz muszą pogodzić się z tym, że do zmarłego Macieja Berbeki dotrzeć się nie uda. To też podróż, w której Hugo-Bader musi odnaleźć wewnętrzną harmonię w rozbiciu, rozedrganiu jakimś; pośród przeczuć, odruchów i intuicji badacza, jakie każą mu pisać o wyprawie do miejsca, gdzie sam pewnie by się nie wybrał. Z wahaniem, ale przyznaje się. "(...) Broad Peak nie jest przesadnie urodziwy ani nawet fotogeniczny: wielgachna, zwalista i ponura kopuła skalno-lodowa". Nie jest dla mnie wiarygodny jako opowiadacz o przygodzie w himalajskich warunkach, gdzie o życie walczy się na kilka różnych sposobów i gdzie ekstremalne warunki wspinaczki na ośmiotysięcznik obrazowo przyrównane zostają do trzech maratonów z rzędu, a i to w dużym uproszczeniu. Co mnie to tej książki przekonuje? Pasja zadawania pytań i bliskość względem ludzi, którzy po wydarzeniach z marca 2013 roku muszą na wiele różnych sposobów radzić sobie z bolesnymi aspektami tego słodko-gorzkiego zwycięstwa polskich himalaistów.

To głównie na Adama Bieleckiego spada odium polskiej opinii publicznej, która dokonała dość prostego rozróżnienia, o jakim wspomniałem na wstępie. Hugo-Bader słucha go uważnie, himalaista ma wiele do powiedzenia w przeciwieństwie do jego kolegi Artura Małka, który medialną burzę po wyprawie chciał przeczekać w milczeniu. Bielecki na wstępie książki wnioskuje: "Myślę, że w niechlubny sposób nawiązaliśmy do polskiej tradycji szaleńczego ataku za wszelką cenę". On był tym silniejszym, bardziej sprawnym, szybciej wspinającym się. Schodził ze szczytu, gdy Kowalski i Berbeka mozolnie się ku niemu pięli. Zarzuca się mu brak solidarności z pozostałymi członkami wyprawy. Anna Czerwińska nazywa to nawet utratą "braterstwa liny". Bielecki staje w krzyżowym ogniu pytań, ale i niechęci wyrażanej nie wprost. Hugo-Bader bezlitośnie cytuje wypowiedzi, od jakich kipiał internet i w których krok po kroku oceniane są działania polskich himalaistów. Bieleckiego przede wszystkim, bo to ten, co rzekomo nie pomógł z pełną świadomością, iż dba o własny interes. Rozmawia chętnie, mówi dużo, wyjaśnia może nawet zbyt wiele, ale przede wszystkim mówi o własnym rozgoryczeniu. O tym, co mu odebrano - o możliwości prawdziwego przeżycia żałoby po zmarłych towarzyszach wyprawy. Ci nieżyjący ukazani są w rozmowach Hugo-Badera na tyle niejednoznacznie, że ta książka stawia w gruncie rzeczy więcej znaków zapytania niż można by przewidywać, śledząc los dołączonego z własnej woli reportera, który zmaga się na wyprawie z samym sobą, ale także z gwałtownym, surowym i trudnym człowiekiem, jakim jest Jacek Berbeka wciąż spoglądający na niego spode łba.

Ta opowieść nie może się zdecydować na to, jaka ma być. Słodko-gorzka jak wyprawa himalaistów? Sumiennie bezstronna i wnikliwie zaangażowana w opinie, sądy, rozmowy i wyznania tych wszystkich, którzy zostali naznaczeni przez Broad Peak znacznie silniej niż by chcieli? Oscylująca między surowością relacji o różnych rodzajach śmierci na wysokości a czułością, jaką zdradzają dołączone do tekstu zdjęcia? "Długi film o miłości" wzbudzić może wiele emocji, ale wydaje mi się, iż jest to rzecz warta uwagi. Hugo-Bader podejmuje się ryzykownej wyprawy z człowiekiem, jaki w najmniejszym nawet stopniu nie zamierza dbać o tego, który z uporem maniaka chciał dołączyć w celu nie do końca zrozumiałym przez Berbekę i być może teraz przez czytelników. Książka ma być dedykowana między innymi tym, którzy stracili życie, zdobywając ośmiotysięczniki. Ma być pokłonem i wyrażeniem hołdu dla miejsca, które przeraża i fascynuje oraz dla ludzi, jacy podejmują nieopisany trud zmagania się z dzikością natury i swym własnym sercem, które wciąż rwie gdzieś do przodu, niejednokrotnie zapominając o zdrowym rozsądku. Jest to przede wszystkim książka o podejmowaniu ryzyka, o widzeniu świata z innej perspektywy i o polskiej małości, która zawsze gna ku krytyce i zawiści, a nie ku pochwałom i dumie. Rzecz zapadająca w pamięć, ale wieloznaczna. Trudna. Wymagająca. Jak cała wyprawa - ta z marca zakończona śmiercią i ta czerwcowa z rozczarowaniem po tym, iż pochować można było tylko jedno ciało...