"Belfast. 99 ścian pokoju" Aleksandra Łojek

Wydawca: Czarne

Data wydania: 1 lipca 2015

Liczba stron: 184

Oprawa: twarda

Cena det.: 39,90 zł

Tytuł recenzji: Miasto gniewu

To trudna książka o trudnym mieście. Aleksandra Łojek musiała porzucić perspektywę naukowca i stać się działaczem społecznym, aby zobaczyć i usłyszeć miasto, które od 1998 roku realizuje trudny pokój, będąc stale podobne do bomby z opóźnionym zapłonem. Opowiedziała o granicach, które starała się przełamać. O złamanych przez los, nienawiść, uprzedzenia i patologie ludziach, dla których życie w tak zwanym wolnym Belfaście jest trudne i uciążliwe. O różnicach, których nie sposób pojąć, ale można je opisać. To książka o mieście - symbolu jednego z najbardziej enigmatycznie przedstawianych w brytyjskich i światowych mediach konfliktu. Ukazywanego wybiórczo, niewyraźnie. Wielokrotnie spowitego milczeniem i cenzurą. Dlaczego? "Bo Wielkiej Brytanii, która zaprowadza porządki na świecie, wstyd, że na swojej ziemi nie umiała poradzić sobie z napięciami narodowowyzwoleńczymi. Że nadal się tu kotłuje".

Łojek opowie o historii Belfastu, z jej krwawych strzępów wybierając te najbardziej znaczące dla swojej narracji. Ukaże współczesną panoramę miasta, krajobraz różnego rodzaju uprzedzeń. Zdobędzie się na odwagę, by poruszać tematy bardzo drażliwe, przemieszczać się w miejsca kipiące od skrywanych złych emocji. Przyjrzy się Belfastowi, który przeraża, ale jednocześnie łaskawie otwiera się na turystów, cudzoziemców. Można tam żyć, jeśli pozna się pewne określone znaczenia. Bo portretowane w reportażu miejsce z jednej strony niesie ze sobą ryzyko w razie przyznania się do jakiejkolwiek przynależności, z drugiej zaś - każe uważnie obserwować otoczenie i być nieustannie zidentyfikowanym z czymś. Nieważne, że często jest to idea czasu konfliktu, który dla mieszkańców Północnej Irlandii był regularną wojną, w wielu głowach wciąż trwającą...

Aleksandra Łojek już na wstępie zaznacza, że opowieść o trudnym czasie i miejscu nie będzie dotyczyć tych, którzy sobie z Belfastem i w nim świetnie radzą. Nie będzie to zatem historia o sytej, pełnej witalizmu i radości życia klasie średniej. Tam wyparto już pewnie liczne uprzedzenia, chce się być kosmopolitycznym, budować otwarte dla innych miasto. Ale Belfast to nie tylko klasa średnia. Zainteresowanie autorki wzbudzą ci wszyscy ludzie, którzy z jakichś przyczyn gloryfikują czas przeszły, nie pozwalając mu odejść, trzymając się go kurczowo ze wstydem i czasami dumą. Myśląc o tym, że pokój to stan niestabilny, a wojna dawała możliwość odreagowania agresji i złości, jakiej nadal pełno wokół. Wśród rozmówców Łojek są ci, którzy na mocy porozumienia z 1998 roku przedwcześnie opuścili więzienia. Na wolność wyszli zabójcy - ich wyroki zawieszono, ale winy pozostały. Odstąpiono od restrykcyjnych kar wobec wielu odpowiedzialnych za zamieszki, rozboje, porwania, morderstwa, okaleczenia czy tortury. Świat Belfastu miał być inny. Ludzie po traumie wieloletniego konfliktu także. Tymczasem podziały będące jego źródłem wciąż są bardzo widoczne. Irlandczycy i Brytyjczycy w trudnej bliskości. Republikanie kontra lojaliści. Przemoc może zniknęła z ulic, ale nadal naznacza myślenie tych, którzy wydzielają sobie odpowiednie strefy, stawiają mury, obserwują ruchy innych. Wszystko po to, by nadal się izolować, wciąż podtrzymywać żywotność antagonizmów.

W książce Aleksandry Łojek jest wiele mądrych zdań o społeczności Belfastu. Na niezrozumiałe i skomplikowane w swej istocie konflikty można spojrzeć z boku, ale także się w nie zagłębić. Jedna z czytelnych konkluzji dotycząca tamtejszego ładu jest następująca: "Społeczeństwo północnoirlandzkie oczekuje sypania głowy popiołem. Społeczeństwo północnoirlandzkie nie wybacza. Jest przestępstwo, musi być kara, skrucha, ale najlepiej zadośćuczynienie i zemsta". Wychodzący z więzień mordercy, byli współpracownicy IRA, kolaboranci i ideologiczni wrogowie od zawsze stają teraz w obliczu nowych możliwości - przemiana w pokojowym Belfaście czy powielanie zachowań z przeszłości. A przecież czekają także inni, którzy w każdy możliwy sposób chcieliby się zemścić. Spirala przemocy wciąż nakręca się gdzieś na peryferiach. Możliwe jest zadośćuczynienie? Wybaczenie ze strony rodzin ofiar? Czy w świecie tak okrutnie naznaczonym przemocą i uprzedzeniami na tle religijnym oraz ideologicznym możliwa jest nadzieja na spokojne życie, na powrót rozsądku, na planowanie swoich poczynań bez myślenia o bombach, przemocy, więzieniu i strachu? Chociaż autorka książki porusza się po terenie prawie że minowym i choć wysłuchuje przerażających historii o mrocznej naturze ludzkiej, widzi w tym wszystkim jednak pewien sens. A w sensie - wybawienie. Bo Belfast zrobił już wiele, by stać się miastem lepszego życia, ale stałe podziały i antagonizmy wzmacnia przede wszystkim nieudolna polityka społeczna.

Przyszłość miasta z dzielnic, gdzie zagląda Łojek, wydaje się przerażająca. Młodzi, urodzeni już po 1998, nie noszą w swojej pamięci żadnych wspomnień. Oni jedynie odtwarzają patologie rodziców, wrastają w ziemię i konflikt, który trwa w umysłach niepogodzonych ze zmianami. Bo przecież znaczny procent przemocy we współczesnym Belfaście ma charakter patologiczny i nie jest związany ani z ideologią, ani z religią. Dopóki znaczna część miasta będzie społeczeństwem bez perspektyw i szans rozwoju, dopóty pamięć o minionej wojnie wciąż będzie odgrzewana, a ci nieradzący sobie z rzeczywistością, będą tęsknić za adrenaliną i mocą, jaką dawał konflikt. Nie tylko zamieszki, ale także zabijanie...

"Belfast. 99 ścian pokoju" to bardzo mroczna, polifoniczna opowieść o świecie, który każdego dnia liczy na cud odkupienia win z przeszłości. Tymczasem wielu mieszkańców miasta utkwiło w nim nie tylko topograficznie, ale także mentalnie. Ból i wstyd kryją się za kapturami. Przyszłość nie niesie perspektyw, a teraźniejszość można zapić. Zamieszki to rekreacja, ale też możliwość zdobycia socjalnych pieniędzy od państwa, które rzekomo okupuje, ale ma też utrzymywać w niebycie uprzedzeń i złości. Zamyka się usta, wielu rzeczy nie widzi. Status quo sprzed 1998 roku ma się w niektórych dzielnicach bardzo dobrze. Łojek wierzy w siłę przemian. Nawet wtedy, gdy z niedowierzaniem słucha o ekspiacji, jaka dokonała się w bezwzględnym mordercy. Czytelnik stawia sobie wciąż pytania o to, dlaczego to wszystko nadal tak silnie polaryzuje, skąd się bierze ta destrukcyjna siła i skąd przekonanie, iż pokój po 1998 roku to stan tymczasowy, a przemoc wróci... To jeden z reportaży, który odkłada się z pewną ulgą, ale i narracja o mrocznej stronie ludzkiej natury udowadniająca, że w sytej, demokratycznej i spokojnej Europie pojęcie wojny nie powinno być czymś abstrakcyjnym. Dla wielu mieszkańców Belfastu ono oznacza centrum wszystkiego. I nie potrafią wyjść poza wojnę, bo ta w ich głowach wciąż ma miejsce...