Wydawca: Czarne
Data wydania: 4 marca 2020
Liczba stron: 240
Oprawa: twarda
Cena det.: 39,90 zł
Tytuł recenzji: Afrykańskie stygmaty
Filip Skrońc debiutuje
wstrząsającym reportażem o afrykańskim stygmatyzowaniu. Czyta się go z
przerażeniem, ale jednocześnie widać świetny warsztat, który nie pozwala
epatować okrucieństwem. O okrutnych zbrodniach na albinosach autor pisze,
przyglądając się przede wszystkim strukturze społecznej, plemiennej i
obyczajowej Tanzanii, którą odwiedza trzykrotnie. Wychodzi poza oczywisty
problem tego, że biali czarni żyją w trwodze o własne życie. Stara się pokazać,
jak skomplikowane jest ich współistnienie w społecznościach decydujących się
stygmatyzować w bardzo niejednoznaczny sposób. Ofiary, o których będzie
opowiadał Skrońc, to przede wszystkim ludzie umierający, bo ktoś dopisuje
teorie do tego umierania, czyniąc je zbrodniami przynoszącymi jakiś zysk. Najważniejsi
staną się chyba ci, których nie ma w tym reportażu, czyli afrykańscy szamani,
domorośli czarodzieje i wszelkiej maści manipulanci. Filip Skrońc ukazuje
bezkompromisowość siły sugestii pchającej do zbrodni. Sugestii banalizującej
zbrodnię. W końcu sugestii, dla której normy moralne zostają zmodyfikowane,
a zabija się po to, by paradoksalnie czemuś lub komuś pomóc.
„Nie róbcie mu krzywdy” ma
tytuł o charakterze podmiotowym. Ważny zaimek wskazuje na to, że autor,
opisując złożony problem, zawsze empatycznie podchodzi do ofiary przemocy.
Tutaj w roli motywu przewodniego występuje historia albinosa nazwanego przez
wioskę Kusekwa, czyli „ten, z którego się śmieją”. Opisywana
droga życia bohatera, pełna dramatycznych wydarzeń i wciąż na nowo
stygmatyzujących sytuacji, prowadzi nas ku zaskakującemu finałowi. A w
międzyczasie ujawnia się sam reportażysta. Człowiek niezwykle czuły na niuanse
i zwracający uwagę na szczegóły. Zarówno wtedy, gdy opowiada o historycznym
kontekście pogromów albinosów, jak i wówczas, gdy odwiedza miejsca, w których
narażeni na niebezpieczeństwo ludzie przebywali bądź przebywają. Podoba mi
się plastyczność opisów i to, że mimo bardzo trudnego tematu poznaje się tu
Tanzanię w taki sposób, że to miejsce może zachwycać i pasjonować. Tyle tylko
że Filip Skrońc przybywa tam z innych powodów niż zainteresowanie pięknem.
Podczas lektury idą z nami
słowa, które autor zabiera na jedno ze spotkań. Albinosów się „po prostu
zabija”. Bezkompromisowość tej frazy nie daje Skrońcowi spokoju, który szukając
odpowiedzi na nurtujące go pytania, szybko zauważa, że kwestia ataków na
albinosów to także sprawa dużo bardziej poważna, bo polityczna. Reportaż nie
wychodzi jednak poza indywidualne historie i trzyma się cały czas okrucieństwa
zdarzeń. Poznajemy zatem absurdalne powody, dla których giną niemowlęta,
dzieci, młodzi ludzie, dojrzali mężczyźni i kobiety. Dowiadujemy się także, co
tak bardzo egzotycznego i jednocześnie niemieszczącego się w głowie
europejskiego czytelnika może stać za mordowaniem albinosów. Filip Skrońc –
dosłownie i metaforycznie – stara się odczarować mit o tych ludziach, których
uważa się za duchy. To trochę tak, że figura ducha musi koniecznie stać się
człowiekiem. Po to, by w szerszym wymiarze można było zrozumieć, że opisywana
krzywda jest czysto ludzka, a jako taka – jest przejawem humanitarnej
katastrofy w kraju, w którym można nie tyle zabić, ile okaleczyć dla zysku
wygenerowanego w niezwykły sposób.
W Tanzanii, gdzie wielokrotnie
czarnoskóry obywatel czuje się kimś gorszym, drabina ważności społecznej ma
jeszcze jeden przerażający szczebel. Tkwią na nim albinosi – ludzie będący wyrzutkami
w swoich społecznościach. Dzieci, które bardzo często oddawane są do zakładów
opieki, bo tylko tak można uratować ich życie. Ale też ludzie dorośli, którzy
wciąż na nowo muszą mierzyć się ze świadomością pewnej zbędności, społecznego
ostracyzmu. Tymczasem ich życie to oddech ciągle przyspieszony w oczekiwaniu
kolejnego ataku, kolejnej przemocy, kolejnej przerażającej furii drugiego
człowieka, która prowadzi do unicestwienia. Skrońc przytacza przypadki, w
których za maczetę chwytają bliscy ludzie, by pozbyć się kogoś z najbliższego
otoczenia. Bo otoczenie wmawia na wiele sposobów, że albinos to wynik klątwy. A
jednocześnie człowiek, któremu warto odrąbać części ciała, bo mogą służyć za
talizmany. Porażająca logika działania tych, którzy masakrują albinosów, idzie
w parze z pewnym społecznym przyzwoleniem na stygmatyzowanie. A za nim kroczą
jeszcze inne społeczne podziały, którym Filip Skrońc przygląda się z dużym
zainteresowaniem.
„Nie róbcie mu krzywdy” to
reportaż zbierający dramatyczne historie, ale dający także nadzieję, bo jednym
z bohaterów jest przecież aktywny społecznik, albinos zaangażowany w zwalczanie
afrykańskiego okrucieństwa wobec białych czarnych. Człowiek ten wraz z autorem
wybierze się w podróż. Podwójna i różna perspektywa na pewne
kwestie czyni ten reportaż dużo ciekawszym. Zwłaszcza gdy przygląda się on
znaczeniu tej prostej postkolonialnej dychotomii, która podzieliła ludzi,
wyznaczając im dwa kontrastowe kolory skóry. Patrząc na zabójstwa albinosów,
Skrońc przyjmuje szerszą perspektywę, ale też zwyczajnie po ludzku się dziwi. I
jest przerażony, bo skala problemu jest naprawdę bardzo duża, nie dotyczy tylko
odwiedzanej przez autora Tanzanii.
Ta książka stawia pytanie o
to, czym jest człowieczeństwo, jeśli powodem wydobywanej z człowieka nienawiści
staje się kolor skóry. W tym znaczeniu to interesujący reportaż o rasizmie à
rebours. Bo Filip Skrońc gdzieś na marginesie sugeruje, że wrogość wobec
drugiego człowieka może być pewnego rodzaju atawizmem bez względu na szerokość
geograficzną. Potrzebny jest jedynie powód, by się objawiła. W
Tanzanii albinosi tworzą społeczność, która musi żyć w strachu. Każdy jej
członek kilka razy w życiu doświadczył, co to znaczy być zbędnym, ale także
miał świadomość tego, jak człowiek staje się ofiarą łowcy, drugiego człowieka.
Myślę, że ta książka mówi nie tylko o tym, co niepokojące w społeczeństwach
afrykańskich. Ona zwraca uwagę, że każda forma ludzkiego okrucieństwa wyłania
się zazwyczaj z jakiegoś prostego podziału. Albo podziału, który prędzej czy
później jest sankcjonowany jako prosty.
Nie ma u Skrońca prostych
odpowiedzi, choć padają bardzo proste pytania w oczywisty sposób poruszające
temat bezwzględności oraz okrucieństwa. Ten reportaż to mroczna wyprawa do
Afryki, w której wciąż na nowo pośród wierzeń, czarów i przepowiedni ktoś
określa kogoś mianem wroga. To też historia ludzkiego wyobcowania i
ludzkich dramatów. Zwłaszcza tych rodzinnych, w których miłość do dziecka musi
się zmierzyć z bezkompromisowym stygmatyzowaniem przez społeczność. Ważna i
przejmująca książka o tym, jakimi przerażającymi istotami potrafimy być dla
siebie. Jak łatwo się nimi stajemy i jak niezwykle łatwo potrafimy sobie
wmówić, że wcale nimi nie jesteśmy.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz