"Zaduch. Reportaże o obcości" Marta Szarejko

Wydawca: Dom Wydawniczy PWN

Data wydania: 14 września 2015

Liczba stron: 184

Oprawa: miękka ze skrzydełkami

Cena det.: 34,90 zł

Tytuł recenzji: Przybysze

Od lat małe miejscowości i wsie wyludniają się, a liczebność miast rośnie. Trend ten wydaje się nieodwracalny, a dla wielu ludzi wiąże się z ogromnym stresem i dramatem. Polega on na tym, że przybywając do miasta, chcą się w nim za wszelką cenę zakorzenić przy jednoczesnym braku wykorzenienia z miejsca, z którego pochodzą. Marta Szarejko znalazła świetny temat! To książka o tych, którzy nie wybrali sobie swego wiejskiego lub małomiasteczkowego pochodzenia, ale zdecydowali się jednak w dorosłym życiu dokonać świadomego wyboru i wrastać w tkankę miejską - ze wszystkimi tego trudnymi konsekwencjami. "Zaduch" to szesnaście opowieści, których wspólnym mianownikiem są wyobcowanie i rozpaczliwa czasami potrzeba dostosowania się. Jak się zorientowałem przy lekturze jednego z reportaży, historie do tej książki to między innymi pokłosie ogłoszenia na portalu społecznościowym, które pomogło także napisać Filipowi Springerowi jego "13 pięter". Szarejko i Springer mogą znaleźć wspólnych czytelników - wielu starających się o własne miejskie lokum z pewnością porówna przeżycia przybysza znikąd i poszukiwacza swego kąta w miejscu, które od lat wchłania kolejnych ludzi, nie każdemu jednak oferując życie zgodne z jego oczekiwaniami.

Wielkie miasto rekompensuje rozmówcom Szarejko liczne prowincjonalne braki, jednocześnie wzbudzając coraz to nowe oczekiwania, a wraz z nimi - następne marzenia nie do spełnienia albo frustracje, gdy los nie jest łaskawy. Wielkie miasto każe rozważnie budować swoją nową tożsamość. Część bohaterów książki decyduje się na zerwanie więzi z rodzinnymi stronami. Część utrzymuje je, bo są ważne, bo pomagają przetrwać w miejskiej dżungli, są dla nich formami ucieczki od zbyt szybkiego i przepełnionego bodźcami świata. Miejsca ich powrotu uwierają jednak na wiele różnych sposobów. To ulice lub budynki, które wydają się dużo mniejsze. Czas płynący nieco inaczej. Priorytety rodziny, które już dawno rozminęły się z tym, co kształtuje miasto. Powroty są na chwilę, nigdy na zawsze. Tych powracających z miasta i osiedlających się w rodzinnych stronach traktuje się jak nieudaczników. Coś nie wyszło, skoro miasto nie wchłonęło tej młodej, prężnej osoby. Dlatego wielu rozmówców Marty Szarejko także samą Warszawę traktuje jak trampolinę do większego, intensywniejszego świata. Inni postanawiają zżyć się z miastem, zakotwiczyć w nim, napisać własną historię i pożegnać się z różnego rodzaju kompleksami.

Autorka "Nie ma o czym mówić" sporo musi wysłuchać o istocie kompleksu oraz jego formie. Wyłania się on z oczywistego zderzenia, jakie następuje, gdy wkracza się z uporządkowanego oraz cichego świata do miejsca chaotycznego i pospiesznego. Poczytamy o różnego rodzaju działaniach, które stają w opozycji do tego, skąd się pochodzi. Także o zapamiętywaniu swego miejsca, gloryfikowaniu go po latach, przeświadczeniu o wadze i uroku małej miejscowości, do której zawsze można na chwilę uciec, gdy zaczyna być ciężko. Pasjonujące jest śledzenie tego, w jaki sposób bohaterowie reportaży odsłaniają przed innymi swoje prawdziwe korzenie. Zaskakująca ambiwalencja w traktowaniu własnej wsi - raz jako miejsca, o którym chce się mówić, raz jako przestrzeni już niedostępnej, także dla znajomych i przyjaciół. Niektórzy zapraszają swoje miejskie towarzystwo do domu rodzinnego. Inni sami go unikają, choć dobrze wiedzą, że są bardzo tymczasowi w swym statusie młodego na dorobku, niemiejskiego przecież, pochodzącego z zewnątrz.

Jeden z rozmówców wyraźnie zaznacza, jak zmienia się optyka w relacjach z innymi już po przeprowadzce, wrośnięciu w miasto. "Myślę, że w małych miasteczkach i na wsiach ludzie są bardziej zakłamani względem innych, a nie względem siebie.  A w mieście zakłamują bardziej siebie, bo nie mają wobec kogo się zakłamywać, czują się anonimowi". Niektórzy zdają sobie sprawę z tego wewnętrznego fałszu, inni walczą z nim na wszystkie możliwe sposoby, bo życie w mieście to ma być przede wszystkim droga ku wolności. Takiej, jakiej nie zapewni najbardziej nawet ciepły i stabilny dom rodzinny. A dom ten to także bolesne ślady po rodzicach, które chciałoby się usunąć. Nie wracać do czasu, w którym szansa i możliwość były pojęciami abstrakcyjnymi. Wielu rozmówców Marty Szarejko drogo okupiło swą miejską niezależność. Widzą wyraźną różnicę między sobą a rodowitymi warszawiakami, którzy nie musieli być zdeterminowani, by osiągnąć to, co zostało im właściwie dane. Tu też kryją się kompleksy, czasem gniew, nierzadko pewne rozczarowania. Ale i hartuje się charakter, bo liczne trudne doświadczenia bogacą na tyle, że można być z siebie dumnym. Nawet wtedy, kiedy nie ma w zasadzie czasu, by spokojnie pomyśleć o tym, co się osiągnęło.

Opowieści z "Zaduchu" są bardzo przejmujące. Wiele z nich to historie prawdziwego początku, bo rozmówcy nie mają pojęcia, jak dalej potoczy się ich życie. Nie chcą wracać, skąd przybyli, i chcą za wszelką cenę uchwycić jakąś własną wolną przestrzeń. Gromadząc liczne doświadczenia, widzą świat wielowymiarowo - do tego przyznaje się Szarejko jeden z opowiadających, wciąż konsekwentnie torujący sobie własną drogę do szczęścia. Ta książka zadaje także pytanie o to, co czyni spełnionymi ludzi, którzy na pewnym etapie życia musieli pożegnać się z własnym środowiskiem, zmienić przyzwyczajenia i dopasować się do świata, którego reguł ani kształtów dobrze nie znali. Część opowieści jest optymistyczna, w kilku czai się gorycz. Lęk przed nazywaniem swoich stanów emocjonalnych albo ulga, gdy już się to zrobiło ten jedyny raz na potrzeby materiału do książki.

A "Zaduch" to w dużej mierze opowieść o smakowaniu miasta i o jego możliwościach, bez szczegółowego opowiadania o swoich dokonaniach czy pracy. Miasto także jest mirażem. Niektórzy toną w nim przepełnieni infantylnym zachwytem. Innych niszczy i upokarza. A jednak przyciąga. Bo to przestrzeń mieszanych życiorysów, duchowych imigrantów, uchodźców z krain swego dzieciństwa i młodości. Szarejko przysłuchuje się tym, którzy potrafili się dopasować i byli zdeterminowani, by nazwać siebie na nowo. Są i tacy wciąż swoje miejskie sekrety chroniący przed prowincją, gdzie rozmawia się na tematy bezpieczne i wygodne. Większość jednak nie żałuje wyboru. Świadomie zacierają część swego czasu przeszłego, by dać sobie szansę na zaskoczenia w czasie przyszłym. Żyją na ulicach Warszawy, ale mentalnie ledwie dotykają miejskich chodników. Świat, który wybrali, to trud kompromisu i odwaga śmiałej decyzji. Ten świat to także paradoksy i zdziwienia popadających w egocentryzm oraz wygodę, bo miasto zmienia też na gorsze, a czasami modeluje tak, że umiejętności prospołeczne wyniesione z prowincji zanikają, każąc być osobnym i rozpaczliwie skupionym tylko na sferze własnych doznań.

"Zaduch" to książka ważna, choć niewygodna. Temat, który nie został dotychczas podjęty w tak szerokiej perspektywie, zachęca do zgłębiania. Być może do tego, by posłuchać miejskich znajomych i poznać historie ich emigrowania. Oni sami są czuli wobec miejsc, które opuścili. Opowiedzą o nich pewnie tak barwnie i intrygująco jak rozmówcy Marty Szarejko.

PATRONAT MEDIALNY


  KUP KSIĄŻKĘ