"Lękajcie się" Ekke Overbeek

Tytuł bardzo prowokacyjny. Podtytuł zwraca uwagę nie na to, co jest istotą tej książki w moim odczuciu. Anonimowe świadectwa ofiar pedofilii wśród duchownych to końcowa część publikacji, działa głównie na emocje. Tymczasem wcześniej autor – korespondent holenderskich i belgijskich mediów w Polsce – dość obiektywnie zestawia liczby, dane, wyciąga wnioski, oskarża i zmusza do przemyśleń. „Lękajcie się” nie doczeka się zapewne wielu omówień. Temat pedofilii w Kościele katolickim jest tematem tabu. Wielu uzna, iż to tendencyjna publikacja. Autor nie jest katolikiem. Czarna Owca wydaje "Ojca nieświętego Piotra Szumlewicza i inne książki ku uciesze ateistów. Celem jest kolejny atak na Kościół i zapewne nie przebiera się tam w argumentach. A jednak jest to książka, nad którą warto się pochylić. Książka dla tych, którzy widzą problemy, jeśli one istnieją. To może być początek końca zasłony milczenia, jaką spuszcza się w Polsce na problem molestowanych przez księży dzieci. Może i nie wydarzy się nic, bo media nabiorą wody w usta. Przecież to temat niewygodny. A właściwie rzekomo w Polsce tematu nie ma. Dlaczego więc warto przeczytać „Lękajcie się”?

Myślę, że powinienem o tym napisać już na wstępie, żeby nie było tak, iż wielu spojrzy na niniejsze omówienie, uznając je mało wiarygodnym tak, jak i książkę (bez jej czytania, oczywiście). Głosem rozsądku niech będzie wyraźnie podkreślane stanowisko autora publikacji. A pisze on o tym, że nie jest jej celem udowadnianie, iż kler to banda pedofili, bo tak nie jest. To nie jest wskazanie, iż poruszana kwestia stanowi naczelny problem Kościoła katolickiego, bo nie jest to instytucja, gdzie popełnia się najwięcej nadużyć i czynów karanych podchodzących pod artykuł 200 kodeksu karnego. Nie! Tyle tylko, iż kler w omawianej kwestii nie jest czysty niczym łza. Poza tym jeszcze jedna istotna sprawa. Najpierw cytat - „Tam, gdzie duszpasterz jest sprawcą, tam dziecko jest krzywdzone podwójnie. Ksiądz uchodzi za człowieka nadzwyczajnego. Zatem szkody, które może wyrządzać, nabierają również nadzwyczajnego wymiaru”. Jeżeli okrucieństwa względem nieletnich mają miejsce w instytucji uczącej moralności, jakże na to nie reagować?

Overbeek nie może pojąć faktu, iż blisko 11 lat po tym, jak papież przyznał, iż Kościół ma problem z pedofilią, w Polsce tego problemu się nie widzi. Przecież Polska nie jest tak rozprzężona obyczajowo jak Zachód, jej Kościół nie grzęźnie w paskudnych sprawach, o jakich czyta się w doniesieniach z USA, Holandii, Belgii, a nawet z Irlandii. Polski Kościół katolicki uznaje, iż problem nie istnieje. Autor zastanawia się jednak nad tym, kto odpowiada za tę zasłonę milczenia. Hermetyczna hierarchiczność, która ułatwia tuszowanie niewygodnych spraw przez samych księży i ich przełożonych? Bierność mediów, które jedynie czasami nagłaśniają pojedyncze przypadki molestowania przez księży, ale nie pochylają się nad problemem ogólnym, nie drążą go, nie analizują? Tych mediów, które – wedle Overbeeka - „Gonią króliczka, a nie interesują się dziurą w królikarni”? A może zamiatanie pod dywan takich spraw związane jest z faktem, iż odpowiedzialność karna ze wspomnianego już artykułu szybko się przedawnia i warto wziąć na przeczekanie, bo i ofiarom nie jest łatwo mówić zbyt szybko, i czas zatrze też część ran, a może nawet wszystkie? Jest przecież kilka tropów mogących wskazywać, iż problem istnieje. Nie tylko Tylawa czy Płock. Są wyznania ofiar. Overbeek dotarł do tych, którzy boją się mówić, a jednak udaje im się przełamywać. Mówią o sprawach sprzed wielu lat. O czymś, co najlepiej byłoby wyprzeć. Ta książka jest świadectwem bólu, cierpienia, traum i zmian osobowości, za które dotychczas nikt nie zapłacił na tyle, by można im zadośćuczynić. Inna sprawa, czy to w ogóle jest możliwe…

„Lękajcie się” to między innymi raport o tym, w jaki sposób w Kościele katolickim wspomnianych już krajów walczono z milczeniem w sprawie pedofilii księży. Tam szybko zauważono, iż naświetlanie jej nie jest atakiem na całą instytucję kościelną. Bo przecież nie o to tutaj chodzi. Chodzi o to, by walczyć ze zjawiskiem, jakie miało, ma i na nieszczęście będzie wciąż mieć miejsce. Dotąd, dopóki nie uświadomimy sobie, że chorzy ludzie krzywdzący dzieci są wśród duchowieństwa i problemem naczelnym nie jest to, iż są, lecz fakt, że się ich w polskim Kościele po prostu kryje, nic się nie wydarzy. Nikt nie liczy ofiar, bo ofiary boją się mówić. Nikt nie naciska dalej niż poza obręb jakiegoś medialnego szumu jednego przypadku, bo biskupi blokują działania mediów oraz władzy. Ekke Overbeek zwraca uwagę na to, skąd bierze się tytułowy lęk. To lęk przed instytucją, która każe być cicho. Przed ośmieszeniem ze strony bliższego otoczenia i opinii publicznej. Przed tym, że problem jest zatrważająco poważny, a niepoważnie traktuje się tych, którzy chcą o nim mówić.

Mówią anonimowi rozmówcy dziennikarza. Ta anonimowość jest tutaj pomocna, bo – jak zauważa sam Overbeek – pozwala skupić się na narracji, a nie na próbach umiejscawiania opowieści o tych potwornych zdarzeniach w jakiejkolwiek przestrzeni określonej. Ofiary mówią o doświadczeniach z dawnych lat, których nie da się wyprzeć. Jeden z rozmówców śmieje się, bagatelizuje problem, uznaje go za nieważny w jego obecnym życiu, ale… opowiada. Czynią to też inni. Ci, którzy po molestowaniu przez księży, całe życie zmagali się ze wstydem, depresjami, poczuciem winy czy zwyczajnym obrzydzeniem. Porywali się na własne życie, mieli napady agresji w kościele, do którego mimo wszystko chcieli chodzić. Mówią o grach w „kotka i myszkę” z instancjami odpowiedzialnymi za to, by ich przypadki ujrzały światło dzienne. Opowiadają o „zaliczaniu” katechez czy ministrantury, o seksualnych inicjacjach przed niemieckimi filmami pornograficznymi w domu księdza, także o regularnych gwałtach. Jeden z rozmówców, którego odważne stwierdzenie przytoczę, widzi problem pedofilii nie tylko w tym, że pedofile w sutannie są chronieni. Zwraca uwagę jeszcze na coś: „Celibat księży to jest kryminogenny stan. To jest tak, jakbyś chciał wulkan zatkać, kiedy te siły cały czas tam podskórnie działają. Nie ma znaczenia, czy dziesięć lat temu, czy dwadzieścia. Seksualność taka sama. To jest bestia”.

Proszę po lekturze nie spoglądać podejrzliwie na znajomego księdza. Proszę nie szkalować dobrego imienia wielu z pewnością oddanych swojej misji duchownych. Proszę także nie odwracać oczu od tego tytułu i nie potępiać  z góry publikacji, tylko uważnie ją przeczytać. Po prostu. Wnioski każdy może wysnuć sam. To bardzo mocna literatura faktu, ale… czy nie zwraca uwagi na to, iż jednak są jeszcze tematy w Polsce XXI wieku niewygodne i pomijane? Pod rozwagę. Jest problem. Trzeba zabrać głos.

Wydawnictwo Czarna Owca, 2013