"Ostatnie rozdanie" Wiesław Myśliwski

Wydawca: Znak

Data wydania: 12 września 2013

Liczba stron: 445

Oprawa: twarda

Cena det: 44,90 zł

Tytuł recenzji: Porządkowanie czasu

Chociaż głośno o tej książce, nie jest ona dla każdego. Nie chodzi tylko o to, iż jest lekturą wymagającą specjalnego rodzaju skupienia; takiego skupienia totalnego, bo i dziełem totalnym nazwana jest przez wydawcę. „Ostatnie rozdanie” może czytać, rozumieć i rozpatrywać w wielu, zarysowanych jedynie przez autora aspektach, czytelnik przede wszystkim z bagażem własnych doświadczeń, które nikną gdzieś w pamięci i domagają się ożywienia. Będzie to bowiem książka poświęcona przeszłości w sposób nie tyle oryginalny, co trudny, bo wymagający definiowania na nowo pojęć, zdarzeń, nazywania ludzi, określania relacji z nimi i szukania w tym wszystkim odpowiedzi na pytanie o to, jak ogarnąć chaos życia stworzony przez to, co minęło.

Najnowszej powieści Myśliwskiego nie zrozumie ten, który przeszłość zapomina i ten, co przeszłości nie chce zrozumieć. Mamy tu bowiem bardzo wyraźnie zaakcentowaną drwinę z tego, co teraźniejsze. Przyszłości nie ma wcale, bo jest to tylko mgliste rojenie. Autor podąża ku temu, co odeszło, a czego wskrzeszenie niezbędne jest, by rozumieć, co być może będzie. „Ostatnie rozdanie” jest zatem dla czytelnika szanującego pamięć o tym, co minione i dla odbiorcy będącego w stanie nie tyle zaakceptować statyczną narrację i powracanie wciąż do tych samych zdarzeń, by patrzeć na nie inaczej, co przede wszystkim refleksyjną drogę przypominania sobie po to, by nie zapomnieć, kim się jest lub kim mogłoby się być, gdyby czas miniony odkrył swe tajemnice wcześniej lub w innych okolicznościach.

To będzie powieść o dobrych czasach, ale w dość szczególnym ich pojmowaniu. „Dobre czasy to nie te, w których się żyło, ale które się wspomina”. Wspomnienia będą warunkować samowiedzę i czynić rzeczywistość znośną o tyle, o ile znajdzie się możliwość interpretacji tego, co minione w połączeniu z tym, co jest teraz. Dobre czasy Myśliwskiego to czasy przypomniane i momenty, dla których należy się teraz pochylić nad rozpadającym się ze starości notesem, w którym zapisane są nazwiska, adresy i telefony ludzi, jakich wyparła pamięć, ale którzy na nowo się przypominają. Podróż, jaką bohater Myśliwskiego odbędzie, to podróż ku czemuś zrozumianemu ponownie i czemuś, co wyznacza rytm życia w świecie, który przecież wcale zrozumiały nie jest, gdy wymaga sięgania w przeszłość. Takiego sięgania z jednej strony rozważnego, z drugiej przecież przypadkowego i chwilami nawet kompulsywnego, kiedy to kalejdoskop zdarzeń ożywa bez wyraźnego porządku, tak przecież widocznego w notesie, który stanowić może dowód istnienia. Minionego, w dobrych czasach. Teraz jedynie rozpaczliwie szukającego odpowiedzi tam, gdzie nie można było ich poznawać, bo żyło się może za szybko, może mało uważnie, a może nie żyło się wcale, a życie ma być esencją rozkwitania na nowo w tym, co pozornie obumarłe. Dalekie i osobne. Tak jak osobny jest byt narratora powieści przepełnionej żalem do życia, jakiego nie można ogarnąć i do uczuć, które dają o sobie znać w pełnym kształcie dopiero wtedy, gdy wydaje się, iż już są przeżyte, już minione, już niemożliwe do odtworzenia…

Bohater Myśliwskiego podejmuje rozpaczliwą próbę poznania samego siebie. Uporządkowania na nowo tych fragmentów, wycinków, tych niemożliwie dręczących elementów czasu minionego, jakie dopiero po latach konstytuują jego świadomość w sposób bolesny i tragiczny przecież. Wyznanie, jakie pojawi się po pewnym czasie, swym dramatyzmem podkreśla ból istnienia wynikły z bezradności względem rozsypanych wspomnień. „Żyłem, jak żyłem. Bez poczucia podporządkowania się jakiejkolwiek całości. Kawałkami, fragmentami, strzępkami, częstokroć chwilami, można by rzec, na wyrywki, od przypadku do przypadku, jakbym odpływał, przypływał do siebie, odpływał, przypływał”. Należy znaleźć teraz porządek, wedle którego wszystko się pozlepia. Porządek myśli, jakie dadzą obraz życia w jego najbardziej nieoczekiwanym wymiarze. Wymiarze bezmiaru i wymiarze melancholii. Bo nic tak naprawdę uporządkować się nie da, skoro od porządku, stałości i jakiejkolwiek formy stabilizacji życiowej uciekało się z panicznym lękiem. Co pozostaje? Notes i wspomnienia. Potrzeba znalezienia narzędzia, by to wszystko uporządkować. Może porządek alfabetu, może zasadna kolejność cyfr. Może listy, na które się nie odpowiedziało i które nigdy nie zawierały daty powstania, a może rozmowy, jakie kiedyś się przeprowadziło, ale dopiero teraz rozumie się ich zasadność i cel.

„Ostatnie rozdanie” to filozoficzna opowieść, w którym poznajemy brzemię człowieczeństwa ukryte tam, skąd trudno jest widzieć cokolwiek, bo mrok i rozmyte wspomnienia tym tragiczniej podkreślają, iż bycie tu i teraz nie wynika ze złożoności otaczającego świata. Chodzi o złożoność zdarzeń, dla których trzeba teraz znaleźć czas i przede wszystkim siłę do odkrywania tajemnic kiedyś będących przecież prostymi sprawami. Czy bohater Myśliwskiego cierpi? W pewnym wyraźnym sensie tak. Kiedy rozważa, czego nie udało się uratować w relacjach z bliskimi, a do czego wrócić się już nie da, co pozostawia w ogromnej pustce i samotności, jakiej trzeba nadać sens, by nie rozsypać się jak stary notes spięty gumą, co pękła i bezbronny teraz jak dziecko daje tylko dowód na to, że kruchość życia prędzej czy później będzie prowadzić do rozpadu. Trzeba zatem coś ocalić, czemuś wyjść naprzeciw. Nie tyle wspomnieniom. Sobie samemu zapisanemu gdzieś między tymi adresami ludzi, jakich już nie ma, bo się ich nie pamięta. I tylko w ten sposób można próbować, jedynie próbować poznać samego siebie.

Mężczyzna Myśliwskiego to człowiek właściwości nabytych. Człowiek poszukujący i z trudem przyjmujący to, co odnajdzie w sobie sprzed lat. Jest malarzem, ale imał się wielu zajęć. Sprzedawał antyki, był krawcem. W jego życiu nic nie było na stałe. Wciąż wynajmował mieszkania, wciąż się przemieszczał. Żadnej kobiecie nie dał szansy na to, by pozostać w jego życiu. Nie związał się z nikim, bo źle mu było ze sobą. A przecież miłość była tak blisko. Nie chodzi o miłość matczyną, choć matka wydaje się tu we wspomnieniach jedną z najważniejszych osób zapisanych w pamięci na stałe. To miłość kobiety, która pogrążyła się w rozpaczy, kochając totalnie i na zawsze, a będąc jedynie zapisanymi w listach słowami, na które nigdy nie doczekała się odpowiedzi. Zapiski Marii, które zawsze trafiały pod dobry adres mimo wielu przeprowadzek, to świadectwa daremności oczekiwania i cierpienia, dla którego nie można znaleźć wytłumaczenia, bo pojawiło się nagle, a latami jedynie boleśnie pęczniało. I w sercu tej, co pisała całe życie do kogoś, kto nie odpowiadał i tego, który czytał z uwagą te słowa, a im więcej nich było, w tym większej pustce oraz bezradności pozostawał. Miłość u Myśliwskiego jest zatem tak trudna jak pamiętanie. Wydarzyła się, ale rośnie dopiero w tym, co minione. W tym czasie, w którym wskrzesza się matkę, przyjaciół, mniej lub bardziej nietrafione relacje z ludźmi… i gdy to wszystko nabiera wreszcie znaczenia, które można zrozumieć.

„Ostatnie rozdanie” to opowieść o tym, że być może rodzimy się świadomi zbyt późno. I o tym, że wiele spraw zaprząta naszą uwagę zbyt wcześnie. To dramatyczne świadectwo rozpięcia między tym, co minione a teraźniejszością, jaka istnieć może tylko dzięki temu, co i w jaki sposób wydobędzie się z pamięci. To historia losu minionego, ale nazywanego na nowo. Dramatyczny monolog człowieka, który chciałby poczuć się spełniony. Chciałby odnaleźć siebie w tym, co stracił, a przede wszystkim uporządkować to, co w chaosie i przypadkowości porządkować się nie da. Majestatyczna proza dla wymagającego odbiorcy. Książka, której zbyt szybko się nie przeczyta. Bo nie o jednym, opisywanym z detalami życiu mówi, lecz o życiu w ogóle. Zdecydowanie wydarzenie tej jesieni, ale wejście w opisany świat będzie możliwe chyba tylko dla nielicznych. Niestety.